CCF20091002003 tif

że krew przepływa w nas od tego oto do tamtego naczynia włoskowatego. Jak widać, oddychanie jest naturalne? w sensie (A) (B, b), (C) i (D), ale nie w sensie (E), natomiast wspomniane krążenie krwi jest naturalne także w sensie (E).    ,

F — Stosunkowo łatwo odróżnić od poprzednich kolejne rozumienie słowa „naturalne” w odniesieniu do zachowań łub czynności. Otóż jako naturalne określamy niekiedy zachowania łub czynności żywiołowe i spontaniczne, nie zaplanowane, powstałe bez uprzedniego namysłu. Taki może być wybuch śmiechu, okrzyk radości albo zachowanie, które często obserwujemy na boisku piłkarskim po odniesieniu sukcesu, kiedy uradowany zawodnik skacze, Wyrzuca ręce w górę i chwyta w objęcia kolegę. Nienaturalnymi zaś nazwiemy w tym wypadku zachowania lub czynności dokonane z premedytacją, poprzedzone namysłem, z góry przewidziane czy wyreżyserowane, jak np. owacja w teatrze wykonana przez wynajętych tzW. klakierów. Taka nienaturalność nierzadko bywa określana jako sztuczność; mówimy więę o sztucznym uśmiechu, o udanej radości czy entuzjazmie. Natomiast przymiotnik „nienaturalny” w rozumieniach (A) — (E) nie daje się zastąpić przymiotnikiem „sztuczny” czy „udany”.

G ■— Za naturalne uchodzą wreszcie niekiedy działania lub zachowania się dobrowolne w przeciwieństwie do wymuszonych, zwłaszcza zaś samorzutne, a nie narzucone; ochotnicze, a nie podjęte na rozkaż, wezwanie czy prośbę. Mówi się więc np, o naturalnym zrywie narodu lub o naturalnym odruchu serca. Czyn dobrowolny, samorzutny, ochotniczy może, lecz nie musi, być spontaniczny, żywiołowy. Stąd naturalność w sensie (G) może, lecz nie musi, iść w parze z naturalnością w sensie (F); ta pier-

wszą zaś wyklucza się z naturalnością w sensie

(C) : to co ochotnicze, samorzutne, dobrowolne, nigdy nie jest mimowolne.

Jak widać, zaprzeczeniem naturalności w Wypadku przedmiotów jest albo to * co nie powstało z natury, lecz jest wytworem, artefaktem, jak powiadamy, sztucznym; albo to, co wprawdzie powstało z • natury, ale dlatego uchodzi za sztuczne, że człowiek nią kierował lub jej produkt przetworzył, przekształcił, zużytkował. Natomiast w wypadku zachowań, działań, procesów przeciwstawia się ich naturalności albo to, ze są uwarunkowane (A), albo to, że są niesamoistne (B), albo to, że są umyślne, czyli powstały z udziałem woli (C), albo to, że są umyślne, ale w sensie teleologicznym, to znaczy — podjęte z intencją, w pewnym celu

(D) , albo to, że są połączone z wiedzą, świado

me (E), albo to, że zostały zaplanowane, poprzedzone namysłem, premedytacją (F), albo to wreszcie, że zostały wymuszone, narzucone (G). Tylko niektóre z nich skłonni byśmy byli określić jako sztuczne, Może zachowania pozbawione spontaniczności (F), może też, ale już w innym sensie, sposób bycia wynikający z tresury (G),    _;    .

Eównież tylko niektóre z nienaturalnych działań, zachowań i procesów bywają nazywane konwencjonalnymi. W iluż jednak różnych znaczeniach. Trzeba bowiem zdawać sobie sprawę, że konwencja to albo umowa, albo norma, albo obyczaj. W związku z tym można przeprowadzić następujące, rozróżnienie trzech znaczeń słowa . „konwencja” (Dąmbska, 1973:35-— 36).

1. Po pierwsze, za konwencję w sensie umowy uchodzi:

, albo (a) czynność uprawnionych do niej osób, polegająca na przyjęciu wspólnego uzgodnionego stanowiska w pewnej' sprawie., obo wiązu-

*

109