CCF20091124016

III. Realizm maciczny

Jakkolwiek Jesień patriarchy stanowi swoistą alegorię, świat przedstawiony dzielą ma charakter autonomiczny i zachodzą w nim zjawiska ewidentnie fantastyczne. Tytułowy dyktator posiada szereg cech absolutnie nierealistycznych, choć większość z nich nie odpowiada prawdzie, a stanowi część wyobrażenia, jakie mają o swym władcy mieszkańcy rządzonego przezeń kraju. I tak na przykład przeświadczenie o wszechobecności tyrana, o tym, że potrafił on przebywać w wielu miejscach na raz, tylko z pozoru wydaje się opierać na prawdzie. W rzeczywistości dyktator ma sobowtóra, który często zastępuje go przy różnych okazjach. Podobnie sprawa ma się z rzekomą nieśmiertelnością władcy: pogłoska ta zrodziła się przypadkiem; narrator, a wraz z nim czytelnik, nie ma wątpliwości, że patriarcha wcale nie umarł i nie zmartwychwstał, bo tak naprawdę zabity został kto inny.

Tekst obfituje też w liczne poetyckie i metaforyczne opisy, potraktowane tutaj dosłownie. O ile stwierdzenie, że sępy wlatujące do pomieszczeń prezydenckiego pałacu „skrzydłami poruszyły czas zastały wewnątrz”¹³⁵, jest raczej stylistyczną przenośnią, to już obrastanie dyktatora morskimi skorupiakami potraktowane jest dosłownie. Garda Marquez stosuje tu swą technikę „udosłowniania” i konkretyzacji metaforycznych obrazów.

Jednocześnie można odnaleźć w powieści akcenty wyraźnie fantastyczne, które przyjmowane są przez narratora jako fakty, nie wynikają zaś z powszechnej opinii naiwnej ludności - a przynajmniej w tekście brak takich wskazań. Dyktator jest ewidentnie długowieczny: aluzje do jego wieku rozsiane są po całym utworze i choć ilość lat nigdy nie jest zdefiniowana, to narrator niejednokrotnie informuje, że coś działo się bardzo dawno i że dzisiejsze pokolenia nie pamiętają wcześniejszych rządów tyrana. Narratora nie można przy tym utożsamić z ogółem ludności, mimo że niejednokrotnie przemawia w imieniu zbiorowości, gdyż zna on szereg wydarzeń i szczegółów niedostępnych ogółowi. Dlatego właśnie długowieczność, w odróżnieniu od nieśmiertelności i wszechobecności, nie może być uznana za błędne wyobrażenie naiwnego tłumu.

¹³⁵ G. Garda Mórquez, Jesień patriarchy, Muza, Warszawa 1993, s. 7.

Ewidentnie fantastyczny charakter ma też sprzedaż morza Stanom Zjednoczonym: ów symbol ekspansji północnoamerykańskiego imperium potraktowany jest tu najzupełniej dosłownie - morze zostaje fizycznie usunięte i wywiezione w kawałkach do Arizony wraz ze wszystkimi istotami w nim żyjącymi (s. 239).

Rzeczywistość Jesieni patriarchy posiada szereg cech pozwalających identyfikować ją z rzeczywistością Ameryki Łacińskiej - choć jest ewidentnie symboliczna czy alegoryczna, stanowi pewną kwintesencję realiów, a nie jest zakorzeniona w konkrecie - przy czym nasycona jest dosłownie potraktowaną metaforycznością i zawiera również wyraźnie fantastyczne akcenty. PoetyckośĆ i wpływ, jaki na treść utworu wywiera jego specyficzna forma, wzbudzają wprawdzie pewne wątpliwości (poetyczność, podobnie jak oniryzm, to nie realizm magiczny-w tym sensie powieść ta zbliża się do twórczości Asturiasa), niemniej jednak na przykładzie owym, a nade wszystko Stu lat samotności, łatwo dostrzec wyznaczniki prozy realizmu magicznego. To właśnie tak wyraźne u Garcli Marqucza „ucudownia-nie” codzienności i „ucodziennianie" cudowności stanowi istotę realizmu magicznego. Praktykę tę, a także szereg drugorzędnych cech pisarskich, przejęli liczni kontynuatorzy nurtu podążający-często aż nazbyt wiernie - śladem kolumbijskiego mistrza.

3.5. Isabel Allende: Dom duchów

Debiutancka powieść Isabel Allende (Chile, 1942) Dom duchów CLa casa de los espfritus, 1982) pod względem czytelniczej popularności porównana być może do Stu lat samotności Gabriela Gardi M<1rqueza. Osąd krytyki okazał się jednak dużo mniej jednoznaczny.

Dom duchów z całą pewnością bardzo przypomina Sto lat samotności zarówno ogólną koncepcją, jak i licznymi szczegółami. Zdradza to ten sam schemat fabularny-dzieje bogatej rodziny, składającej się z dziwnych zazwyczaj indywiduów, na tle przemian historycznych, charakter świata przedstawionego łączącego konkretne realia z cudownością, fakt, że cała historia odtwarzana jest przez ostatnią osobę z rodu na podstawie rękopisów przodków, a także szereg detali, jak choćby uderzające podobieństwo pięknej Rosy do pięknej Remedios, wuja Marcosa do Josćgo Arcadio czy par braci bliźniaków