CCF20100612002

„Uczeń umie opowiedzieć o rozwoju najbliższej okolicy, począwszy od czasów najdawniejszych”.

„Uczeń potrafi opisać najważniejsze zdobycze kultury materialnej i duchowej swojego regionu”.

„Uczeń odróżnia okresy powodzenia i niepowodzenia w historii narodu, stosując prawidłowe kryteria”.

„Uczeń potrafi poprowadzić dyskusję o zdobyczach cywilizacyjnych i kulturalnych narodu w wybranym półwieczu ostatnich 150 lat”.

„Uczeń odróżnia godne i niegodne zachowanie się wobec cudzoziemców i w czasie pobytu za granicą”.

Równie ważne jest, by szkoła nie wymagała czynności obniżających dumę narodową uczniów, takich jak zbyt ostra krytyka dziejów ojczystych i organizacji społecznej w dawnych czasach, przemilczanie niektórych osiągnięć zbiorowych i zasług ludzi wybitnych, deklarowanie silnej zależności od jednego lub więcej krajów ościennych, dokonywanie niesprawiedliwych, jednostronnych porównań z innymi krajami itp. Operacjonalizacja celu ogólnego może ujawnić tego rodzaju przeciwskuteczne działania ze strony szkoły.

Nauczanie nie może zastąpić wychowania, a opanowanie pewnej treści nie oznacza odpowiedniego ukształtowania uczuć i motywacji swobodnego działania. Przez operacjonalizację celów nauczania uzyskujemy jednak 1) świadomość granicy użyteczności nauczania dla ukształtowania pożądanych postaw i 2) planowość nauczania odpowiednich czynności.

Operacjonalizacja celów nauczania jest zabiegiem pionierskim i bardzo kształcącym dla nauczycieli. Dopóki nasze programy nauczania zadowalają się formułowaniem nie wiążących celów kierunkowych, jest także zabiegiem niezbędnym. Dzięki niej pozbywamy się deklaratywności w pracy szkolnej i uczymy się doceniać określone umiejętności ucznia. Ćwiczenia w operacjonalizacji celów nauczania i w ocenie wyników operacjonalizacji powinny pojawić się w uczelniach pedagogicznych, na kursach metodycznych i w samokształceniu nauczycieli.

Na użytek wszystkich eksperymentatorów warto sformułować pewne przestrogi w postaci pięciu zasad operacjonalizacji:

Zasada 1. Poszanowanie osobowości wychowanka

Dążenie do przełożenia ogólnych celów kształcenia na czynności poznawcze łatwo przechodzi w swego rodzaju bezduszność, to jest ignorowanie prawa ucznia do zajmowania własnego stanowiska w wielu kwestiach i do przeżywania uczuć zgodnie z tym stanowiskiem. Powtarzanie czynności nie zawsze prowadzi do uznania ich za wartościowe, niekiedy wręcz przeciw-56 nie. Wymuszone deklarowanie pewnej postawy nie sprzyja jej kształ-

towaniu.¹ Wyróżnienie sfery osobistej ucznia jest ważnym ubocznym produktem operacjonalizacji celów nauczania. Podobnej ochronie powinny podlegać jego stosunki rodzinne i, możliwe do zaakceptowania, stosunki w grupie rówieśniczej.

Zasada 2. Umiar w uszczegóławianiu

Ponieważ cele bardziej szczegółowe są zwykle bardziej konkretne, często zastępuje się właściwą operacjonalizację - to jest nadanie celom charakteru czynnościowego - detalizacją. Uszczegóławianie może być prowadzone aż do poziomu pojedynczych wiadomości i jednostkowych zastosowań umiejętności. Tak rozdrobnione cele są niemożliwe do ogarnięcia i utrzymania w świadomości, a więc pozostają na papierze. Pewne uszczegółowienie celu ogólnego jest zwykle konieczne, ale należy dążyć do tego, by jak najmniejsza liczba celów operacyjnych jak najlepiej wyrażała ten cel. Tymczasem niektórzy pedantycznie usposobieni eksperymentatorzy roz-kawałkowują cel ogólny tak bardzo, że wszelkie związki między celami * operacyjnymi zanikają i cel ogólny rozpada się, zamiast nabierać wyrazistości.

Zasada 3. Zachowanie celu ogólnego w pamięci

Nawet w przypadku wybitnie udanej operacjonalizacji nie należy rozstawać się z ogólnym celem nauczania. Okaże się on przydatny jako, bardziej lub mniej zręczne, uogólnienie celów operacyjnych, a także pomoże rozstrzygnąć pewne wątpliwości co do interpretacji tych celów. Tym bardziej ważne jest zapamiętanie celu ogólnego w przypadku mało przekonywającej operacjonalizacji, grożącej zubożeniem działania pedagogicznego.

Zasada 4. Otwartość zbioru celów operacyjnych

Cel ogólny, na skutek swej wieloznaczności, może być łatwo naginany do bieżących wydarzeń i nadarzających się okoliczności. Cele operacyjne, znacznie bardziej sprecyzowane, takiej elastyczności nie wykazują. Dlatego zbiór celów operacyjnych nigdy nie powinien być traktowany jako zamknięty, ostateczny. Życie przynosi możliwości realizacji celu ogólnego w nowy sposób, zamyka też niekiedy pewne drogi. Uczniowie mogą wykazać nieoczekiwane inicjatywy, dające się wykorzystać do osiągnięcia celów operacyjnych zupełnie nowych. Sztywne trzymanie się planów byłoby pożyteczne tylko w nie zmieniających się warunkach.

57

1

T. M. Newcomb i in. Psychologia społeczna. Warszawa PWN 1965, rozdział 4.