CCF20110215005

podręczniku (w tekstowym komponencie informacyjnym)¹⁹ i ma charakter wiedzy jawnej²⁰, jest odtwórcza, zwerbalizowana, matajęzykowa, defmicyjno-deskryptywna, terminologiczna - zna oznacza tu wie. Łatwo się ją sprawdza zadaniami typu: Co to jest podmiot? Przez co odmienia się rzeczownik? Kiedy piszemy „rz”? Jakie funkcje pełnić mogą zdrobnienia w tekście? ale także: Wypisz imiesłowy przysłówkowe współczesne. Podaj formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników. Odmień przez przypadki. Podaj przykład związku rzeczownika z rzeczownikiem. Podkreśl zdania oznajmujące. Wstaw „ó” lub „u” w opuszczone miejsca w wyrazach. Dopisz synonimy; itp. Część z przytoczonych zadań pewnie można by uznać za zastosowanie wiedzy w praktyce, gdyby nie to, że o żadnej praktyce użycia nie ma tu mowy ze względu chociażby na wytrącenie uruchamianych przez zadania czynności z kontekstu komunikacyjnego; jest jedynie różny sposób ujawniania przez ucznia posiadanej wiedzy teoretycznej o języku oraz własnego zasobu słownikowego.

Tak rozumiana rola ucznia-znawcy języka bardzo utrudnia (jeśli nawet nie uniemożliwia) znalezienie wspólnych miejsc, które w sposób funkcjonalny i zasadny łączyłyby naukę o języku z innymi obszarami kształcenia polonistycznego. Możliwe konsekwencje to autonomizacja lekcji gramatyki oraz zakwestionowanie potrzeby jej uczenia w szkole.

Można rolę ucznia-znawcy języka rozumieć zgoła odmiennie. Zofia A. Kłakówna nazywa ten inny sposób uczenia gramatyki gramatyką łapaną „na gorącym uczynku”²¹: „Chodziłoby (...) o zauważenie pewnych zjawisk językowych w rozmaitych tekstach i ocenę ich roli przy budowaniu porozumienia z adresatami wypowiedzi. Oto na przykład są wyrazy, za pomocą których informujemy o wykonywanych czynnościach, oto są wyrazy, za pomocą których można informować, kto czynność wykonuje. Oto znalazły się w wypowiedzi wyrazy, które można

19    W wielu najnowszych podręcznikach języka polskiego do gimnazjum widać odejście w metodyce języka od indukcyjnego toku poznawczego (samodzielnego dochodzenie przez ucznia do wiedzy o języku poprzez obserwację i analizę przykładowego materiału językowego) na rzecz dedukcyjnego - w tym przypadku wszystkie najważniejsze informacje o języku zostają uczniowi podane wprost w tekście o funkcji informacyjnej, a towarzyszące tekstowi zadania dydaktyczne realizują inne funkcje niż poznawcza.

20    Zob. więcej na ten temat: I. KURCZ: Psychologia języka i komunikacji. Wydanie nowe. Warszawa 2005, s. 33.

21    Z. A. KŁAKÓWNA: „Nowe To lubię!”. Prezentacja koncepcji. W: Z. A. KŁAKÓWNA,

K. WIATR, I. STECZKO: Podręcznik do języka polskiego „Nowe To lubię!”. Książka dla nauczycieli i uczniów. Klasa 4. Kraków 2007, s. 34.

6