CCF2012040102

zalicza się do krajów starych demograficznie; odsetek ludności w wieku 65 lat i więcej przekroczył bowiem 12%, a to właśnie oznacza przekroczenie progu starości demograficznej. Liczba i odsetek osób w starszym wieku, jak wskazują prognozy będą systematycznie wzrastały. Wysoki udział osób w tym wieku zatem najstarszych roczników stanowić będzie wyzwanie dla opieki zdrowotnej. Starość, wiek późny stały się powszechnym udziałem ludzi żyjących w krajach wysoko gospodarczo rozwiniętych. W przeszłości długie życie, starość dane było nielicznym, szczególnie osobom stojącym na szczycie ówczesnej hierarchii społecznej. Starzenie się populacji zwiększa zapotrzebowanie na świadczenia zdrowotne, głównie ze strony lekarzy i pielęgniarek podstawowej opieki zdrowotnej.

Długie życie stanowiąc niewątpliwą wartość wiąże się bowiem z konsekwencjami zdrowotnymi i ekonomicznymi. Starzenie się populacji zwiększa zapotrzebowanie na świadczenia zdrowotne, zwłaszcza ze strony lekarzy i pielęgniarek podstawowej opieki zdrowotnej. Konieczna staje się też potrzeba pewnej reorganizacji szpitali z funkcji typowo leczniczych na funkcje opiekuńczo-lecznicze i pielęgnacyjno-opiekuńcze. Stan zdrowia zmienia się bowiem recesywnie wraz z wiekiem; spada sprawność funkcjonowania, występuje wielochorobowość, współistnienie wielu chorób przewlekłych. Z wiekiem wzrasta nie tylko częstość występowania chorób, ale także długość ich trwania. Starzenie się populacji, wzrost liczby osób starszych, sędziwych będzie miało konsekwencje w zakresie popytu na usługi zdrowotne zarówno w sektorze usług publicznych jak i prywatnych, tak w zakresie opieki zdrowotnej jak i pielęgnacyjnej.

3.4. Ruch naturalny ludności 3.4.1. Liczba urodzeń żywych

Cykl płodności kobiety zaczyna się w wieku osiągnięcia dojrzałości płciowej i kończy się w wieku utraty zdolności do poczęcia dziecka. Na podstawie badań biologicznych przyjęto w demografii za dolną granicę wieku rozrodczego wiek 15 lat, a za górną wiek 49 lat (jakkolwiek istnieją indywidualne wyjątki od tak zakreślonego wieku rozrodczego). Liczebność populacji kobiet w wieku rozrodczym (15-49 lat) posiada istotne znaczenie dla obecnej i przyszłej liczby urodzeń.

Dzietność oznacza liczbę urodzeń przypadających na 1 kobietę w wieku rozrodczym. Systematyczny spadek liczby urodzeń obserwuje się w Polsce od roku 1984. Współczynnik urodzeń oznacza liczbę urodzeń żywych przypadających na 1000 ludności. Współczynnik ten obniżył się z 1 l,2%o w roku 1995 do 9,3%<> w roku 2002. Liczba urodzeń ma ścisły związek z poziomem reprodukcji ludności czyli zastępowalnością pokoleń. Współczynnik dzietności oznacza liczbę dzieci które urodziłaby przeciętna kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego za jaki przyjmuje się wiek 15-49 lat (przy założeniu, że w poszczególnych fazach tego okresu rodziłaby z intensywnością obserwowaną w badanym roku). Za najbardziej korzystną sytuację demograficzną uważa się taki współczynnik, który zapewnia prostą zastępowalność pokoleń, czyli kształtuje się na poziomie 2,1-2,15 dzieci przypadających na jedną kobietę. W Polsce w roku 1995 współczynnik dzietności osiągnął wartość 1,6 a w roku 2002 już tylko 1,2 dziecka. Malejący współczynnik dzietności kobiet znajduje bezpośredni wyraz w malejącej liczbie urodzeń. Liczba urodzeń może wszakże wzrosnąć, pomimo niskiego współczynnika dzietności. Dzieje się tak wówczas, gdy zwiększa się populacja kobiet w wieku prokreacyjnym, w szczególności w wieku najwyższej płodności czyli w wieku 20-29 lat. Ponieważ w wiek ten wkroczyły obecnie liczne roczniki wyżu demograficznego z początku lat osiemdziesiątych, przewiduje się, że zwłaszcza po 2005 roku, nastąpi wzrost liczby urodzeń w Polsce. O liczbie ludności decydują trzy podstawowe zjawiska demograficzne: urodzenia, zgony oraz migracje zagraniczne.

Przyrost naturalny ludności stanowi różnicę między liczbą urodzeń żywych i zgonów ogółem w danym okresie. Główną przyczyną wolnego tempa rozwoju ludności w latach 90. oraz początkach obecnego wieku był spadek przyrostu naturalnego, a od roku 2002 ujemny przyrost naturalny; oznacza to nadwyżkę liczby zgonów nad liczbą urodzeń. Podczas gdy w 1995 roku przyrost naturalny był dodatni i wyniósł 47 tysięcy, to w 2002 roku po raz pierwszy pojawił się w Polsce ujemny przyrost naturalny 5721. Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 ludności w 2002 roku wyniósł 0,1.

Należy zauważyć, że przyrost naturalny ludności Polski jest obecnie na najniższym poziomie w całym okresie powojennym. Czynnikiem powodującym obniżanie się współczynników dynamiki demograficznej był dalszy spadek liczby urodzeń przy nieznacznym zmniejszeniu się liczby zgonów. Szczegółowe dane dotyczące ruchu naturalnego ludności w latach 1980-2002 przedstawia tabela 1.

Tabela I

Ruch naturalny ludności w Polsce w latach 1970-2002 (w tysiącach)

Wyszczególnienie	1980	1990	1995	2000	2002
Urodzenia żywe	695,7	547,7	433,1	378,3	353,8
Zgony	353,1	390,3	386,0	363,2	359,5
Przyrost naturalny	342,6	157,4	47,0	10,3	-5,7

Źródło: Rocznik Demograficzny 19^9, GUS, Warszawa, s. 200, Mały Rocznik Statystyczny 2003

W Polsce od 1984 roku obserwuje się systematyczny spadek liczby urodzeń, spowodowany stopniowym obniżaniem się płodności kobiet, częściowo także zmianami w strukturze wieku kobiet. Liczba urodzeń kształtuje się na najniższym poziomie w całym okresie powojennym. W 2002 roku odnotowano 354 tysiące urodzeń żywych, podczas gdy w 1983 roku, który był rokiem szczytowym ostatniego wyżu demograficznego urodziło się 723 tysiące dzieci. Spadek liczby urodzeń dotyczy głównie urodzeń trzecich, czwartych i następnych. W Polsce upowszechnia się model rodziny małej, jedno- i dwudzietnej.

W ujęciu przestrzennym relatywnie najwyższym współczynnikiem urodzeń charakteryzują się województwa: warmińsko-mazurskie i pomorskie (10 uro-

85