dramat6

Hohaici tytułowy ..pi>cniaiu druniatyc/uegu'' to nutchniony prorok, który mc/łomnic wierzy w nł^iuwy sens* walka w obronie świętych tradycji narodu. Fatalny splot wydarzeń spowodował klęskę i ogładę Baru. ale w plunie mistycznym katastrofa staje się koniecznym progiem dziejów, gdy* stwa‘/a możliwość przejścia ciucha polskiej etyki politycznej do nowej, doskonalszej ..formy'*. Wydarzenia bańskie si| dla Słowackiego preliguracjit powstań narodowych, a wnioski z tej krwawej opos*. A*śfi stają się w elekcie optymistyczne, co zasadniczo odróżnia ten utwór od poprzednich jego dranwtóu Ksiądz Murek swym religijnym tonem, rytmiką wierszu i kreacją nowego bohatera neprcKiUuje ten rodzaj dramaturgii, która odwoływała się do wzorca dzieł Calderona, a nie Szekspira.

Inny w tonie przez pesymizm konkluzji historiozoficznej, lecz także caldcronowski w założe-uiu jest ..romans dramatyczny** — -Seri srebrny Salomei. U twór ten również odwołuje się do klucza fUo/ofu genczyjsktej. uznając za akt niszczenia starej ..formy*' krwawy koszmar rzezi hajdamackich i .surowych polskich odwetów. Zabrakło natomiast w tej historii rewelalora ..idei wstępujące*" Zniszczeniu uległy bowiem tradycyjne zręby kulturowych i politycznych związków Polski t Ukrainą, żadna zaś z przedstawionych w dramacie postaci nie prezentuje nowego wcielenia dawnego ducha tych związków, nie staje się następcą odchodzącego Wernyhory. Dramatycznym ttyra/cm takiej konstatacji jest wyeksponowanie irracjonalnych motywacji postępowania marionetkowo /budowanych postaci oraz przyjęcie paradoksalnej w kontekście krwawych porachunków społecznych konwencji ..romansowego*’, a więc szczęśliwego zakończenia wątków erotycznych. Stwarza to efekt, który można by nazwać absurdalnym optymizmem na opak. Szydercza ironia finału sugeruje złowróżbnie, że ów apokaliptyczny, a w systemie genezyjskim potencjalnie twórczy epizod w dziejach narodu musi stać się tylko wspomnieniem snu.

W kontekście filozofii ..genczyjskiej** powstały także niedokończone dzieła, zapisane w kilku wariantach brulionowych, będące właściwie przemyśleniami na temat mistycznych znaków obecności ducha ..wiecznego rewolucjonisty** w dziejach i pradziejach ludzkości i Polski: Zawisza Czarny. Samuel Zborowski, Agezylausz. Rzeczy dzieją się tam nie tylko w historycznie określonych miejscach. lecz także w krainach ponadczasowych, w sceneriach fantastycznych, wśród chórów anielskich i szatańskich oraz w towarzystwie postaci wziętych z różnorakich mitologii i poetyckich fantasmagorii.

Zupełnie inną poetykę reprezentuje JFantazy. Można go związać z intensywnie rozwijającym *»ię na scenach europejskich po 18-40 r. dramatem realistycznym, który był reakcją na przesadę >ivlu romantycznego. Fdntazy podjął w swym temacie kluczowe wtedy w całej Europie problemy społeczno-obyczajowe opisywane w powieściach i prezentowane na scenach w ujęciach najczęściej komediowych, rzadziej melodramatycznych: zrujnowanie gospodarcze średniej szlachty oraz kompromitacja romantycznej pozy w zderzeniu z bezwzględną władzą pieniądza, niwelującą zarówno tradycyjny etos szlachecki, jak i modne, nacechowane literaturą modele zachowań. Słowacki pokazał to w scenerii dworku polskiego. Zgodnie jednak z filozofią genezyjską objaśnił inaczej ograny komediowy motyw finalny: ..cudowne’*, niwelujące majątkowe przeszkody małżeńskiemu szczęściu wzbogacenie się pary kochanków. Heroizm cierpienia prostackiego oficera rosyjskiego, jego śmierć (zniszczenie ..starej formy*’) w finale dramatu otwierają drogę nowemu bohaterowi, nowemu wcieleniu rycerskiego ducha — Polakowi zesłanemu w „sołdaty”.

Dramaty Słowackiego nie znalazły należytego oddźwięku w twórczości innych pisarzy. Na emigracji do łańcucha jego dramatów dołączyć należy tylko jedno dzieło innego autora: Irydion Krasińskiego (1836). Jest to ,,dramat książkowy** napisany prozą, który na podstawie szerokiej syntezy historiozoficznej oraz. dobrej znajomości historycznych szczegółów przedstawia polityczny mechanizm upadku starożytnego Rzymu i przejęcie jego dziedzictwa przez chrześcijaństwo, co staje się wielką metaforą i głosem w dyskusji na temat etyki politycznej.

Nie odegrały natomiast żadnej roli w rozwoju polskiej dramaturgii epigońskie wobec dzieł Mickiewicza. Słowackiego i Karasińskiego utwory L. Siemieńskiego (.Świtezianka, 1843), R- Zmor-skiego i Lesław. powst. 1843). J. Komicrowskiego {August z Kości.    1844), a także pełne

romantycznej grozy dramaty J. I. Kraszewskiego (Halszka. 1838; Szatan i kobieta. 1841; Tęczyńscy. 1844).

Jedynie drobne teksty dramatyczne Norwida napisane w 1.    1848— 1852, kiedy autor

przebywał we Włoszech i w Paryżu, przynoszą oryginalne pomysły poetycko-historiozoficzne i nowe sposoby ich prezentowania. Są to Noc tysiączna druga (powst. 1850). Zwolon (powst. 1849). Wanda (powst. 1852), Krakus (powst. ok. 1861).

Noc tysiączna druga to melancholijna „komedia w 1 akcie*’ prozą o mijaniu się nieodwzajemnionych uczuć mężczyzny i kobiety. Funkcję filozoficznego komentarza pełni tam wierci ** Weronie, a nowelistyczna kompozycja zbliża ten utwór do lirycznych jednoaktówek popularnych wtedy na scenach europejskich. Zwolon natomiast aluzjami słownymi i