DSC04170

320

ROZDZIAŁ 7

ZA BU RŻENIA

wizytę domową, czy zalecić hospitalizację, czy po-dać leki, zawiadomić policję, może nakłonić do i uczestnictwa w psychoterapii w warunkach ambula- I feryjnych. W niektórych przypadkach właściwe | fhożc być tylko jak najdłuższe utrzymanie pacjenta j nalinii. Następnie musi być przeprowadzona długo- j terminowa obserwacja i opieka nad pacjentem.

Czy ośrodki zapobiegania samobójstwom są sku- ę | teczne? By to sprawdzić, dokonano zestawiania i ogólnej liczby tych ośrodków w każdym stanie i porównano liczbę samobójstw dokonanych w poszczególnych stanach w ciągu następnej dekady ze I wskaźnikiem samobójstw sprzed powstania tych ośrodków. Okazało się, że im większa liczba powstających ośrodków, tym większy spadek wskaźnika samobójstw, aczkolwiek ich wpływ nie był zbyt wielki i do końca nie wiadomo, czy do poprawy sytuacji przyczyniło się istnienie tych centrów czy jakieś inne zmienne demograficzne (Diekstra, 1992; Hazell, Lewin, 1993; Lester, 1993). W jednym z pięcioletnich badań odkryto jednak spadek _t wskaźnika samobójstw u białych kobiet poniżej dwudziestego piątego roku życia, grupy najczęściej korzystającej z telefonów zaufania, i oceniono, że w ten sposób uratowano 600 osób (Harvard Mental Health Letter, 1996). Zatem ogólnie rzecz biorąc, ich istnienie jest umiarkowanie skuteczne.

W zapobieganiu samobójstwom użyteczna może się także okazać interwencja psychospołeczna. Mar-sha Linehan (1997) dokonała przeglądu dwudziestu terapii, których celem było zmniejszenie ryzyka popełnienia samobójstwa przez podatne jednostki. Wyniki czterech badań nad grupami poddanymi interwencji psychospołecznej oraz jednego badania nad grupą poddaną farmakoterapii dowiodły ich większej skuteczności w porównaniu z grupami kontrolnymi poddanymi terapii standardowej i przyj- ^ mującymi placebo. Interwencja psychospołeczna obejmuje poradnictwo w sytuacjach problemowych. wizyty domowe oraz interwencję kryzysową; wy-gląda na to, ze przynoszą one najlepsze efekty w pracy z jednostkami z grup największego ryzyka.

Oprócz zapobiegania samym aktom samobójczym ważna jest również interwencja psychologiczna dotycząca pozostających przy życiu przyjaciół i krewnych (Hazell, Lewin, 1993). Jak już zauważy-"" liśmy, stają się oni podatni na późniejsze wystąpie

cię raz jeszcze i dziecko kochanie proszę nie złoić się na mnie przeżyłem pięćdziesiąt lat odkąd cię spotkałem kocham cię — kocham cię" (Shneidraan, 1976). Pozostałe 31 procent osób pgdęjnuyącyoh— próby samobójcze łączy motywy zaniechania-» manipulacyjne. W tej sytuacji jednostka nie wie, czy chcc_żyć. czy umrzeć. czy pragnie zmienić świat.

W tej niezdecydowanej grupie im większe poczucie beznadziejności i głębszą dcpreąja. tym silniejsze _ pragnienie poddania się (Beck, Rush, Shaw, Emery, 1979).

Zapobieganie i leczenie skłonności samobójczych

Podczas pierwszego wywiadu terapeutycznego zosobą cierpiącą na depresję terapeuta powinien przede wszystkim zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo popełnienia przez nią samobójstwa. Jeśli pojawiają się myśli i zamiary wyraźnie samobójcze, należy zastosować interwencie kryzysową, wnikliwą obserwację, a nawet umieścić pacjenta w szpitalu. Jeśli ich nie ma, leczenie powinno mieć charakter długoterminowy: należy rozpocząć o3 farmakologicznej kuracji przeciwdepresyinej i/lub psychoterapii, a następnie ukierunkować ie na dogłębne rozpoznanie czynników prowadzących do depresji.

Pod koniec lat sześćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych powstała sieć ponad 300 ośrodków zapp-hiffgania .samobójstwom mających pomóc ludziom w kryzysie. Dodatkowo szpitale i oddziały ambulatoryjne uruchomiły linie telefoniczne do zwalczania kryzysów u jednostek o silnych skłonnościachs&z mobójczych. Uważano, że jeśli będzie ktoś, z kim jednostka taka moze~porożfflawiać. samobójstwu będzie można zapobiec.

Jeżeli chodzi o zapobieganie aktom samob<y-czym, to gdy jednostka skontaktuje^się z dyżurującym przy telefonie zaufania wolontariuszem, psychologiem, psychiatrą, lekarzem rodzinnym, pasto-rem lub lekarzem zlzby przyjęó_f w prerwsżei chwili należy ocenić ryzyko popełnienia przez nią samobójstwa. Czy ma ona gotowy plan? Czy ma dostęp do broni? Czy wcześniej podejmowała próby samobójcze? Czy mieszka samotnie? Gdy już dokonana zostanie ocena ryzyka, należy natychmiast podjąć decyzję dotyczącą leczenia Tczewy słać kogoś na

nie depresji i próby samobójcze. Muszą zmagać jńę z^póćżuciem 'wstydu, winy, zakłopotania, a nawet z ostracyzmem społecznymT Jest to zaniedbywana ghipa, która może jednak w*znacznym stopniu sko-rzystać z systematycznej opieki.

i Podsumowanie___

Przez długie lata depresja jednobiegunowa traktowana była jako zaburzenie albo psychiczne, albo biologiczne. Aż do ostatnich dekad dwudziestego wieku większość społeczeństw zachodnich uważała, że „w całości mieści się ona w głowie" i że jest to zaburzenie umysłowe, którego leczenie również powinno się odbywać na poziomie umysłowym. Niestety, popularność prozacu i innych środków prze-! ciwdepresyjnych sprawiła, że opinia publiczna po-I padła w, drugą skrajność i dziś gros ludzi wyznaje I pogląd, że depresja jednobiegunowa jest zaburze-« niem biochemicznym.

Czy jednak naprawdę należałoby uważać depresję za zaburzenie mózgowe? W pewnym sensie jest to źle postawione pytanie, ponieważ podobnie jak w przypadku debaty dotyczącej stosowania leków i albo innych technik medycznych, podejście dycho-tomiczne jest tu błędem. Ponadto na pytanie „biologia czy psychologia?" może paść wiele różnych odpowiedzi w zależności od tego, czy chodzi o (1) przyczyny zaburzenia, (2) ujawnienie się zaburzenia, czy też o (3) sposoby jego leczenia.

By zilustrować, jak trudno oddzielić biologię od psychologii, rozważmy przypadek napięciowego bólu głowy, na który cierpiała zajmująca się domem kobieta. Co było jego przyczyną? Do przyczyn należeć mogło nieposłuszeństwo syna (powód psy-•} chiczny), jak również fakt, że źle spała poprzedniej nocy lub że wcześniej miewała problemy z karkiem (przyczyny biologiczne). Czym objawia się ten ból głowy? Do jego symptomów należą złe samopoczucie (objaw psychologiczny) i podwyższone napięcie mięśniowe (objaw biologiczny). A jak można pozbyć się bólu głowy? Można usiąść i oddać się medytacji (terapia psychologiczna) lub zażyć aspirynę (terapia biologiczna).

By jeszcze dodatkowo skomplikować całą spra-| wę, na każdym etapie aspekty biologiczny i psychiczny wzajemnie na siebie oddziaływają. zJJH no brak snu, jak i problemy z karkiem mogą sptpH wiać, że zachowanie syna będzie niezwykle irytujące, i rzeczywiście jego zachowanie poprzedniego dnia mogło przyczynić się do bezsenności lub bólu w obrębie karku. Jeżeli chodzi o ujawnienie się tego problemu, to na tym poziomie te dwa aspekty również się zazębiają. Zły humor może przyczyniać się do silniejszego napinania mięśni, co dodatkowo pogarsza samopoczucie. Na koniec, w trakcie leczenia także dochodzi do nakładania się tych dwóch aspektów dolegliwości. Medytacja może przyspieszyć działanie aspiryny, ponieważ zwalczająca ból aspiryna ułatwia pełniejszą relaksację.

Ogólne zrozumienie depresji nie jest wcale mniej skomplikowane. Co jest jej przyczyną? Badacze wskazali dokładnie na to, że czynniki ryzyka mogą być zarówno psychologiczne, na przykład wydarzenia życiowe oraz pesymistyczny styl atrybucji, jak i biologiczne, na przykład „złe” geny oraz niedobór niektórych neuroprzekaźników. Czym się objawia? Istnieją objawy psychiczne, takie jak poczucie beznadziejności, winy i brak odczuwania przyjemności, oraz biologiczne, takie jak problemy ze snem, zaburzenia apetytu i nadmierne wydzielanie kortyzolu. A czym można ją leczyć? Terapia może mieć charakter psychologiczny, na przykład psychoterapia, lub biologiczny, na przykład leczenie elektrowstrząsami lub za pomocą leków przeciwdepresyjnych.

Czy zatem depresja ma wymiar psychiczny czy biologiczny? A może bardziej psychologiczny niż biologiczny? Na to pytanie także nie sposób odpowiedzieć, ponieważ podobnie jak w przypadku napięciowego bólu głowy czynniki psychologiczne i biologiczne nakładają się na siebie. Poczucie bezradności i beznadziejności może obniżać poziom serotoniny, a jej zredukowane stężenie wzmaga poczucie bezradności i beznadziejności. Objawy depresji również wzajemnie na siebie oddziałują: zaburzenia snu mogą przyczyniać się do powstania poczucia beznadziejności i winy, a te mogą nie pozwalać zasnąć przez całą noc. Wreszcie, aspekt psychiczny i biologiczny przenikają się na poziomie leczenia. Pozytywne zmiany w zachowaniu wynikające z działania psychoterapii mogą wywoływać zmiany w poziomie neuroprzekaźników, a z kolei zmiany w poziomie neuroprzekaźników spowodo-