DSC04338

nęj oraz pedagogiki kultury i personalizmu pedagogicznego. Pedagogiczne badania jakościowe wsparte są na następujących założeniach (wymieniam tylko wybrane, podstawowe założenia):

1.    Badacz-pedagog nie stoi „poza" badaną rzeczywistością, podmiot i przedmiot poznania są bowiem elementami wząjemnie uwarunkowanymi.

2.    W badaniach niezbędne jest wartościowanie, system przyjętych wartości ma znaczenie dla zrozumienia badanej rzeczywistości.

3.    Wiedza nie jest tylko tym czymś, co jest odkrywane, ale także tym, co jest konstruowane, badacz nastawiony jest na analizowanie rzeczywistości tworzonej i przekształcanej przez aktywną działalność jednostek i grup społecznych.

4.    Wyjaśnienie jest uzasadnione tylko dla jednego miejsca i czasu, nie jest możliwe generalizowanie wyjaśnień na całą populację i na różne punkty w czasie.

5.    Podstawowymi kategoriami badawczymi są rozumienie⁴⁸ i interpretacja⁴⁹ faktów, zjawisk i procesów, w związku z tym stosuje się holistyczne podejście badawcze (w celu rozumienia sytuacji w taki sposób, jak czynią to badane osoby) i uwzględnia się kontekst badanych zjawisk (zachowania ludzkie mogą być rozumiane tylko w kontekście życia społecznego, otoczenia przyrodniczego, społecznego, kulturowego). Prowadzone są przez pedagogów „badania rozumiejące”, związane z odkrywaniem znaczeń, jakie nauczyciele, wychowawcy, uczniowie, wychowankowie, rodzice przypisują faktom, zjawiskom i procesom pedagogicznym.

" „Rozumienie* pojmowane jest tu jako „wczuwanie się w treść cudzych przeżyć, pragnień. motywów postępowania, świat wartości innych ludzi, związane ze skłonnością do uznawania ich słuszności", w mniejszym stopniu (a to jest typowe dla badań empirycznych ilościowych) jako forma myślenia „polegąjąca na ujmowaniu sensu zjawisk i przedmiotów dzięki poznawaniu i przyswajaniu zasad ich funkcjonowania oraz znaczenia zwrotów i symboli językowych’ (Filozofia. Leksykon PWN, dz. cyt., s. 291-292). Jak to jest ąjęte w innym słowniku filozoficznym: „W dziedzinie nauk o człowieku przeciwstawianie się rozumienia wytłumaczeniu (ekspUkacji). Pierwszy termin należy do sfery uczuć i określa zjawisko typowe dla nauk humanistycznych (jak pisze Dilthey, jest ich „organem-), podczas gdy drugi (eksplikaqa) jest analityczny, obiektywny i dotyczy wyłącznie rozumu (rozumowania)* (D. Julia, Słownik filozofii, przeł. K. Jarosz; hasła pochodzące od wydaw. poi. J. Bańka, A. Workowało, Wydawnictwo „Książnica* 1992, s. 305).

«• „Interpretacja” w ujęciu słownikowym to „wyjaśnienie, tłumaczenie czynności lub wytworów ludzkich przez wskazanie ich genezy i struktury: w hermeneutyce wyjaśnianie systemów znakowych* (Filozofia. Leksykon PWN, dz. cyt., s. 173-174).

6. Użytecznymi „narzędziami’' poznania są empatia, introspekcja, subiektywne podejście do badanej rzeczywistości, co jest związane z ocenianiem, osądzaniem według przeświadczeń przyjmowanych przez badacza i przede wszystkim według doświadczeń, które - jak mniema badacz — żywi badana osoba.

W związku z przyjętymi przez badacza założeniami stosuje on ruema-tematyczne sposoby analizy badanych faktów, zjawisk i procesów, bada. rzeczywiste procesy i zjawiska w toku ich przebiegu stosuje otwarte sposoby gromadzenia danych, nie stosuje ustrulaurałizowanych metod i narzędzi badawczych, nie stawia hipotez, nie narzuca z góry przyjętych schematów, przyjmuje punkty widzenia badanych osób, co wymaga „stania na równi”, badania „od wewnątrz”, słuchania i rozumienia siebie i badanych osób, patrzenia, dialogu (kategoria dialogu jest istotna w badaniach jakościowych), otwarcia na badane osoby, odkrywania przeżyć wewnętrznych innych osób, odtwórczego doświadczenia tych przeżyć. Niezbędna jest też przy takim podejściu badawczym umiejętność empatii⁵⁰. Podstawowymi metodami badań jakościowych (inaczej: naturalnych, terenowych, etnograficznych, uczestniczących, fenomenologicznych, bermeneu tycznych, interpretacyjnych, „miękkich”, „giętkich”, „wartościujących’, relatywistycznych”) są: obserwacja uczestnicząca, wywiad swobodny — narracyjny, mtrospek-cyjny, otwarty, analiza treści dokumentów osobistych, metoda biograficzna oraz badanie w działaniu⁵¹. Tai ostatni sposób jest bardzo przydamy zarówno dla badań pedagogicznych, jak i dla praktyki dydaktyczno-wychowawczej, nie jest jednak ostro doprecyzowane jego znaczenie i zakres badawczy, aczkolwiek w polskich publikacjach coraz częściej używa aę tego terminu lub jego angielskojęzycznego odpowiednika actum. Na podstawie książki M. Wellenreuther Grundkurs: Empirische Forscłamgsmethodai fur Padagogen, Psychologen, Soziologen można przyjąć, że „badanie w działaniu” jest tym rodzajem badań, które można okręcić jako tak zwa-

⁶⁰ Jak uważa M. Dziewięciu: „Empatia oznacza zdolność wczuwania się w niepowtarzalny świat wspótrozmówcy. Jest jakby psychicznym wejściem do wnętrza drugiego człowieka. Jest popatrzeniem na życie i wydarzenia z perspektywy tej drugiej osoby, z perspektywy jęj specyficznej historii. jq wychowania, osobowości, z perspektywy jej potrzeb i obecnej sytuacji. Empatia to zdolność wczucia aę w to, co dla danej osoby oznacza życie i istnienie, co oznacza radość, ból. przyjaźń, przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, tamta z samym sobą oraz drugim człowiekiem. Mówiąc obrazowo, słuchanie empatyczne połe^ na tym, by dać się wprowadzić do świata myśli i przeżyć drugiego człowieka tak, jakby wprowadzał on nas do swojego mieszkania, aby pokazać, jak jest ono zbudowane i umeblowane" (M. Dziewięciu. Empatia a wychowanie. „Wychowawca* 2003. nr 5. s. 8).

¹¹ Por. m in H Gucfions, dz. cyt., s. 65.

56