DSC04340

je się losy życiowe jednostek. „Zainteresowanie nauk pedagogicznych I skierowane jest przede wszystkim na strukturalne poznanie uniwersał-1 nvch i specyficznych warunków ludzkiego doświadczenia, na konstytu-1 owanie się losów życiowych, na rozwój tożsamości jednostek, a także na I formę oraz treść procesu kształcenia”⁶⁰.

Pora przejść do przedstawienia przykładów analiz jakościowych I związanych z badaniami pedagogicznymi. Przykłady te dotyczą dzieci I jako obiektu wychowania i opieki oraz nauczycieli jako podmiotów tych I działań i mąjących największy wpływ na efekty kształcenia szkolnego. I Obie kategorie należą do podstawowych w badaniach pedagogicznych. I Ponadto owe przykłady dają świadectwo możliwości subtelnych analiz I zjawisk dość trudno uchwytnych metodami ilościowymi, zjawisk mają-1 cych wymiar emocjonalny i egzystencjalny.

Przykład 1. Barbara Smolińska-Theiśs dokonała analizy dzieciństwa w małym mieście, wykorzystując literaturę przedmiotu i własne doświadczenia badawcze, i sformułowała między innymi następujące wnioski, dotyczące sytuacji dzieci we współczesnym środowisku miejskim:

Dzieci zostały wywłaszczone z przestrzeni, zabrano im miejsce przy matce, zabawę przy ciepłym piecu kuchennym, wspólne przesiadywanie w kuchni. Skurczyła się i zabudowała także przestrzeń wokół domu i nawet dawne podwórko zamieniono na parkingi. W zamian za to oferowano dzieciom oddzielny pokój, na ogół z własnym telewizorem i komputerem. Przede wszystkim jednak stworzono sieć instytucji edukacyjnych wypełniąjących i organizujących czas i przestrzeń życia dziecka. W zamożnych społeczeństwach zachodnich propozycje instytucjonalne zdominowały i niemal bez reszty wypełniły czas dziecka. Dziecko przesuwa się z jednej instytucji do drugiej, nie zakorzenia się w nich, a jedynie podporządkowuje specyficznym wymaganiom każdej z tych instytucji®'.

Rozważając tak zwaną dziecięcą przestrzeń publiczną, B. Smolińska--Theiss - w ślad za analizami zawartymi w literaturze obcej - charakteryzuje następująco dwa typy tej przestrzeni, przestrzeń przeciwko dorosłym i przestrzeń bez dorosłych:

Ta pierwsza stanowi zamknięte przed rodzicami, nauczycielami i wychowawcami enklawy dziecięcego życia, w których manifestuje się sprzeciw lub nawet

® Podstawowe pojęcia pedagogiczne. Agresja - interdyscyplinarność, red. D. Lenzen, prze). J. F. Mateme, P. W. Mateme, Szczecin: Wydawnictwo „Matei" 2003, s. 43.

«■ B. Smolińska-Theiss, Dzieciństwo w małym mieście. Warszawa: Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego 1903, s. 17-18.

bunt przeciwko dorosłym. Niedostępne starszemu pokoleniu, na przykład podwórkowe śmietniki, piwnice, szkolne ubikacje, zaciszne przedszkolne kąty, tworzą przestrzeń swoistej socjalizacji dziecka. Bardzo trudno poznać tę przestrzeń. Możemy o niej mówić jedynie na podstawie ograniczonych informacji, jakimi są na przykład dziecięce graffiti, różnorodne rekwizyty zabawy, a często przestępczość. Znamy tę przestrzeń bardziej z literatury biograficznej niż z badań naukowych. Uwaga badaczy dzieciństwa koncentruje się na przestrzeni, w której dziecko występuje wprawdzie bez dorosłych, ale nie kryje się przed nimi. Działa ono samodzielnie, zdając się na własną inwencje i samokontrolę, ale jednocześnie jawnie, publicznie w otwartym terenie, najczęściej podwórka lub ulicy. Nie dosięga go tam zbytnia ingerencja i kontrola dorosłych, nieliczne są także próby spedagogizowania i zinstytucjonalizowania żyda podwórkowego dzieci. Przebywając w dostępnej wszystkim otwartej przestrzeni podwórka i ulicy, dziecko zawłaszcza i przywłaszcza sobie tę przestrzeń, wypełnia ją i naznacza swoim dziecięcym działaniem Podwórko staje się ważnym terenem socjalizacji dziecka i coraz częściej jest ono przedmiotem rozpoznań pedagogicznych⁸².

Przykład 2. W. Dróżka poddała analizie jakościowej pamiętniki nauczycieli, zebrane w latach 1989-1990 z terenu województwa kieleckiego (materiały od 287 nauczycieli, w większości pracujących w szkołach podstawowych na wsi, w małych i średnich miastach), wypowiadających się na temat Sens i godność życia i pracy. W toku anafizy szukała związków między pokoleniami nauczycieli a systemami ich wartości życiowych. Oto wybrane fragmenty tej analizy.

Pokolenie starsze to nauczyciele urodzeni w Ulach 1925-1945, którzy mieli w czasie badań 45-65 lat, byli oni w fezie oceny własnego żyda osobistego i zawodowego- [•. -1 Nauczycieli starszego pokolenia wyróżnia najwyższe uznanie dla wartości wysokiego poziomu moralnego obywateli jako jednego z warunków pomyślnego rozwoju społecznego w dłuższym okresie. Nauczyciele ci nąjwyżej spośród wszystkich cenią w swym życiu wartości wykształcenia, autorytetu i uznania oraz działania społecznego dla innych i poczucia dobrze spełnionego obowiązku. Nauczyciele starsi są silnie zidentyfikowani z narodem i społeczeństwem, którym chcą służyć poprzez wychowanie młodych pokoleń na wartościowych i godnych obywateli. Godność człowieka to w ich przekonaniu wartość najwyższa, skupiająca w sobie takie wartości moralne, jak: czystość sumienia, prawość charakteru, bycie sobą w każdej sytuacji, uczciwość, wierność sobie i swym ideałom. Nauczyciele stara odczuwają nąjwięcej obaw i niepewności w ocenie szans realizacji swych dążeń życiowych. Jest wśród nich nąjwięc^ pesymistów i realistów. (...)

* Tamże. s. 162-163.

58