DSCN7861

1\UJ>ALU IJ\łjLŁMAK 1

Wartości postmaterialne oraz przejście od wartości związanych z przetrwaniem do wartości związanych z wyrażaniem własnego „ja”

Przez większość dziejów przetrwanie było niepewne dla ogromnej większości populacji. Ale niezwykły wzrost ekonomiczny ery po II wojnie światowej wraz z rozkwitem państwa opiekuńczego przyniosły fundamentalnie nowe warunki w rozwiniętych społeczeństwach przemysłowych. Pokolenia powojenne spędziły większość swojego okresu kształtowania osobowości w czasie prosperity, który nie miał precedensu w historii ludzkości, a państwo dobrobytu wzmacniało poczucie, że przetrwanie jest zapewnione, wytwarzając międzypokoleniową zmianę wartości, która stopniowo przekształca politykę i normy kulturowe rozwiniętych społeczeństw przemysłowych.

Najlepiej udokumentowany dowód zmiany wartości stanowi przejście od priorytetów materialnych do postmaterialnych (Inglehart 1977, 1990). Wartości postmaterialne pojawiają się, gdy ludzie odchodzą od uznawania za największy priorytet wartości „materialnych”, takich jak bezpieczeństwo ekonomiczne i fizyczne, w kierunku zwiększonego nacisku na priorytety „postmaterialne”, takie jak autonomia, autoekspresja i jakość życia. Ta zmiana jest powiązana ze zmieniającymi się warunkami egzystencjalnymi - przede wszystkim ze zmianą polegającą na przejściu od dorastania z uczuciem, że przetrwanie jest niepewne, do dorastania z uczuciem, że przetrwanie można uważać za rzecz oczywistą. Ogromna liczba dowodów gromadzonych od lat 70. do chwili obecnej demonstruje, że zachodzi międzypokoleniowe przejście od priorytetów materialnych do postmaterialnych (Inglehart, Welzel 2005). Ale jest to tylko pojedynczy aspekt szerszej zmiany kulturowej od wartości związanych z przetrwaniem do wartości związanych z autoekspre-sją, co wprowadza do samego centrum sceny nowe kwestie polityczne i mobilizuje nowe ruchy polityczne.

Teoria międzypokoleniowej zmiany wartości jest oparta na dwóch podstawowych hipotezach (Inglehart 19X1).

(I) Hipoteza niedostatku. Właściwie każdy aspiruje do wolności i autonomii, ale priorytety ludzi odzwierciedlają ich warunki socjoekonomiczne: ludzie mają tendencję do wiązania największej wartości z najbardziej pilnymi potrzebami. Strawa materialna i bezpieczeństwo fizyczne są bezpośrednio powiązane z przetrwaniem, a gdy ich brakuje, ludzie przyznają priorytetowe znaczenie tym właśnie celom „materialnym”; ale w warunkach dobrobytu bardziej prawdopodobne jest, że ludzie podkreślają cele „postmaterialne", takie jak przynależność, szacunek czy estetyczna i intelektualna satysfakcja.

(2) Hipoteza socjalizacji. Zależność między niedostatkiem materialnym a priorytetami związanymi z wartościami nie ma charakteru natychmiastowego przystosowania: w dużym stopniu podstawowe wartości osoby odzwierciedlają warunki, które przeważały, gdy była niepełnoletnia, i wartości te zmieniają się głównie przez międzypokoleniową wymianę populacji. Choć starsze pokolenia z reguły przekazują swoje wartości dzieciom, jeśli jed-    v

nak czyjeś bezpośrednie doświadczenie jest niespójne z wartościami kulturowymi wyniesionymi z domu, to mogą one stopniowo ulegać erozji.

Hipoteza niedostatku jest podobna do zasady malejącej użyteczności marginalnej. Odzwierciedla podstawowe różnice między materialnymi potrzebami przetrwania fizycznego i bezpieczeństwa a potrzebami niematerialnymi, takimi jak potrzeba autoekspresji i satysfakcji estetycznej.

W trakcie kilku ostatnich dziesięcioleci rozwinięte społeczeństwa przemysłowe w uderzający sposób odeszły od dominującego wzorca historycznego: większość ich populacji nie dorastała w warunkach głodu i braku bezpieczeństwa ekonomicznego. Doprowadziło to do stopniowej zmiany, w której potrzeby przynależności, estymy, ekspresji intelektualnej i wyrażania swojego ,ja” zaczęły odgrywać bardziej znaczącą rolę. Hipoteza niedostatku sugeruje, że przedłużające się okresy dużego dobrobytu będą przyczyniały się do rozpowszechnienia wartości postmaterialnych, a trwały spadek gospodarczy będzie przynosił odwrotny skutek.

Ale nie istnieje jednoznaczny związek między rozwojem socjoekonomicznym a powszechnym występowaniem wartości postmaterialnych. gdyż te wartości oddają subiektywny sens bezpieczeństwa, a nie obiektywny poziom ekonomiczny. Subiektywne poczucie bezpieczeństwa jest kształtowane przez społeczne instytucje bezpieczeństwa socjalnego ora? przez średni poziom dochodu, jest także uzależnione od ogólnego poczucia bezpieczeństwa dominującego w społeczeństwie. Ponadto główne priorytety ludzi odnoszące się do wartości nic zmieniają się nagle: hipoteza niedostatku musi być interpretowana w związku z hipotezą socjalizacji.

Jedna z najbardziej dominujących koncepcji w naukach społecznych polega na tym. że podstawowa struktura osobowości człowieka ulega krystalizacji do czasu osiągnięcia dorosłości wczesna socjalizacja ma większe zna-

4