DSCN7896

254 HERBERT KlTSCHELT Niezadowolenie z demokracji 255

254 HERBERT KlTSCHELT Niezadowolenie z demokracji 255

Rywalizacja wielu

Rywalizacja    partii z polącze-

wiclu partii    niami klientelis-

tycznymi

Niemcy: 51    Austria: 41

Holandia: 52    Japonia: 29

Norwegia: 59

:ja: 47

Finlandia: 34    Belgia: 43

•    Włochy. 32

tych mieliśmy do czynienia z gwałtownym spadkiem poparcia dla instytucji demokratycznych — aż do początku lat dziewięćdziesiątych.

Empirycznej ilustracji tego trendu dostarcza porównanie poziomu zaufania obywateli do legislatywy według danych World Value Survey z 1990 r. (tabela 8). Dane zebrano w czasie, gdy partie prawicowe — zarówno NRP, jak i te kojarzone z populizmem antypaństwowym — odnotowały szybko rosnące poparcie. Pod wpływem wyników gospodarczych niski poziom zaufania do legislatywy powinien się był uwidocznić bardziej w tych krajach, gdzie polityka miała charakter klientelistyczny. Powinno się to przełożyć na sukces antypaństwowych partii populistycznych. Da się zauważyć dość duży wpływ poziomu bezrobocia na zaufanie do instytucji: zadowolenie z instytucji ustawodawczych osiąga średnio 46 procent w krajach o niskiej stopie bezrobocia w przeciwieństwie do nieco powyżej 39 procent w państwach o wysokiej stopie bezrobocia (zob. tabela 8).

Tabela 8. Zadowolenie z instytucji legislacyjnych w 14 rozwiniętych demokracjach postindustrialnych w 1990 r. (%)

Typ systemu partyjnego

Rywalizacja pomiędzy dwoma partiami lub dwoma blokami

Poziom

bezrobocia

Lekkie

bezrobocie

(średnio poniżej Irlandia: 50 8% siły inhoczcj) Wielka Brytania: 46

Stany Zjednoczone: 47

Ciężkie

bezrobocie

(średnio powyżej Francja: 48 8% siły roboczej)

Niemniej jednak przy porównywalnym poziomie bezrobocia trzy spośród czterech krajów, w których polityka opiera się na ldientelizmie, zanotowały niższy od średniego poziom zadowolenia z instytucji. Efekty klientelizmu w polityce są bardziej

widoczne w przypadku Japonii i Włoch, w których poziom zadowolenia z instytucji jest niższy od średniego o, odpowiednio, 17 i 7 procent. W Austrii — jest niższy o 5 procent. Austria i Japonia odstają od reszty, mimo że poziom bezrobocia w tych krajach jest niski, nawet jeśli przyjąć standardy obowiązujące w kohorcie krajów z minimalnym poziomem bezrobocia. Jedynie w Belgii poziom zadowolenia z instytucji legislacyjnych okazuje się nieco wyższy, niż moglibyśmy wnioskować z obecności wzorów klien-telistycznych w polityce (+4 procent). Musimy jednak mieć na uwadze, że w Belgii znacznie wcześniej (na początku lat sześćdziesiątych) pojawiły się wyzwania wobec polityki prowadzonej przez partie establishmentu, a także, iż wzorce klientelistycz-ne w obrębie polityki partyjnej są tam nieco mniej wyraźne niż w pozostałych trzech krajach poddanych analizie.

Inne niż klientelizm formy rywalizacji między partiami politycznymi nie mają wpływu na poziom powszechnego zadowolenia z legislatywy (por. Tabela 8). Można by na przykład dowodzić, że zadowolenie powinno być większe w systemach dwu-partyjnych, przynajmniej w tych, gdzie jest wyraźnie widoczny podział na bloki rządzące i opozycyjne, ponieważ obywatelom łatwiej jest obciążyć konkretnych aktorów odpowiedzialnością za wyniki gospodarcze niż w systemach wielopartyjnych (Lewis--Beck, 1988; Anderson, 2000). Przedstawię teraz bardziej dokładną analizę zmiennych zależnych i niezależnych, zaczynając od charakteru poszczególnych partii radykalnej prawicy. Celem tej analizy jest wskazanie partii, które mają charakter populistyczny (zmienna zależna), zanim poddamy analizie klientelizm i omówimy zmiany polityczne prowadzące do uznania go za zjawisko budzące kontrowersje, czego manifestacją jest pojawienie się populizmu antypaństwowego.

Nowa radykalna prawica i antypaństwowe partie populistyczne

Najbardziej jednoznacznie jako antypaństwowe partie populistyczne można zaklasyfikować Austriacką Partię Wolności (FPÓ) i włoską Ligę Północną (Lega Nord), zwłaszcza z okresu spektakularnego sukcesu na scenie politycznej pod koniec lat osiemdziesiątych i na początku dziewięćdziesiątych (Kitsehelt,