DSC�39

...... głupoty i przesądów, którą racjonalny postęp szczeliwie

...j- - ironizuje Mircea Fliado⁷.

vv'_arun°^ czwarty, zasadnicze etapy rozwojowe, owe kamienie „•!_vi\vc, uzależniony był zasadniczo od punktu wyjściowego, od vtj życiodajnej protopiazmy, będąc jej — pozostając przy terrai-łlo-jii biologicznej — procesami bruzdkowania i podziałów.

\\ takiej to atmosferze wiary w ewolucjom zm, dyskusji nad ^tasowaniem formuły rozwojowej do religii, poszukującej „pro-^plazmy przeżycia religijnego”, mającej gotowe recepty badaw--r. ale bez ustalonego punktu wyjścia, pojawia się wielkie iia-^nsko Edwarda Burnetta Ty lora jako autora dwutomowego, Ttgfco^dziewięćsetstromcowego dziełaj Priinitive Culture. Resear-'ches into development of mythology, philosopliy, rcltgion, art and rjstom (Kultura pierwotna. Studia nad rozwojem mitoloyii, /i-religii, sztuki i obyczajów), wydanego w Londynie w|l871 ]~ roku¹ W tej epopei człowieka pierwotnego autor kreśli na setkach stron (t. 1, s. 377—453, l. 2, s. 1—327) obraz najwcześniejszego _zdostępnych badaniu etapu religijnego ludzkości¹. Dla tego okresu przyjmuje nazwę: Lanimizm”, czyli wiara w duchy. I oto stęskniony za religijną „protoplazmą” wiek XIX otrzymuje takie określenie: „Ąnimism is, in fact, the ground work of the Philo-sophy of Reliyion/ from Ihat of savage$ up to thal of civilized men¹’ (.Apimizm stanowi w rzeczywistości podstawowy mechanizm filozofii religii — i to zarówno dzikusa, jak i człowieka cywilizowanego”)⁸.

Xie był to termin utworzony przez Anglika. Sarn przyznaje że sięgnął do Theoria Medira Vera z 1737 roku dzieła obrońcy flo-gistonu, G. E. Stahla. Przypomniał mu ten termin Lcmoine, autor rozprawy Le Yitalisme et V Animisme de Stalli z 1354 roku. Dla

.nimi/m oznaczał teorię witalistyczną jedności zasady

ci _Ł i duszy. Francu nie prz puszczał, jak bardzo w porę podgnili Tylorowi i ima. nazwę i że zrobi ona światową karierę, służąc innym celom.

Sława Tylom, prostota systemu, żelazna konsekwencja myślc-a, utr ifienie w gusty e poki, wszystko to przyczyniło się do roz-wjzcchnienia terminu. Wyraz zmienił się w hasło, w objawienie, w wyznanie wiary. Wiara w duchy, czyli nnimizm — oto ly !.i odpowiedź, która zaspokajała umysły poszukujące najwcześ-niej wyjściowej formy religii. Animizm rozwiązywał wszelkie prawy, animizm rządził życiem duchowym wczesnego człowieka,

1832 roku 2 styczni .

,n nizin wyhodował na swym łonie wszystkie późniejsze formy •ii, jak wielobóstwo i jedynobóstwo. Tak, było to jeszcze złudzenie ludzkości, że uchwyciła ona ostateczną prawdę, ny pewnik. Jeszcze jedno złudzenie, skazane już w ko-: i los wszystkich ostateczności — po krótkim rozkwicie na u 'iwanie jedynie w gabinetach historyków nauki i obyczajów. Edward Burnett Ty lor nic przeszedł bez śladu w historii reli-•/ o nuws* wa. Nikt nic zamierza dziś kwestionować występowania y w duchy u pl« mion niepiśmiennych. Najmłodsza rciigia . ;• 1/ .ości, dwudziestowieczny kaodaizm, wyrosła właśnie ze spirytyzmu, a wielki Kao-dai kazał założyć francuskiemu urzędm- _ kowi kolonialnemu w Kochinchinie nową religię za pomocą v. iłującego (podczas seansu spirytystycznego) talerzyka¹⁰. Wiara w duchy pozostaje nadal faktem, tylko że Tylor podniósł ją do rangi ogólnej teorii religii. Śmiały nowator zgrzeszył przesadą, uniwersalizacją, pobłądził, używając przedrostka greckiego „pan”, czyli „wszech”. Bez tej śmiałej przesady, bez uproszczeń konstruktywistycznych, szesnastoletni wyrobnik sukna w fabryce swego ojca nie doczekałby się lordostwa w 191*2 roku, pierwszej katedry antropologii w Oksfordzie w 1396 roku, prezesury w Anthropological Institute w Londynie w 1891 roku, medalu IIuxleya i księgi pamiątkowej Anthropological Essays presented to Edward Burnett Tylor z przyczynkami m. in. J. G. Frazcra. E. S. Hartlanda, A. Langa, R. R. Maretta, C. G. Seligmanna i F. Wer,ter ma ręka w siedemdziesięciopięciolecie urodzin.

Edward Burnett Tylor, urodzony 2 października w rodzinie rzemieślniczej, a zmarły w V. e mion

1

Wielu interpretatorów dorobku religioznawczego Tylora skłonnych jest widzieć    ^:y/- »»do dna”,

do początków ludzkości Czuję się w obowiązku bronić wielkiego uczonego W i z rzutem takiej zarozumiałości. Krytycyzm brał w nim górę wobec fonetycznych zacictrzewień epoki. Nic zawsze, ale jedna w/mianka powie wiele. Otóż Tylor w swym opus magnum napisał: „Whatever yet earlier State may in reality hcve lain behlnd it” (Jeśliby nie istniało w rzeczywistości    , v/cz<    niż to). (Primitwc Culture, 1871,

t !., ł 21).