etno (24) []

Powiedsieliimy jur, te sytuacja mitycznego procesu tworzenia obejmuje trzy sasadnlcae „role** — przedmiot, iró> dJo i podmiot. Jednakro w wielu przypadkach źródło lob materiał pozostaje we władaniu innego podmiotu (dezaoo, który ukradł wodę lub ciała niebieskie itp.), który częste nabiera cech antagonisty, kontr-agensa. którego trzeba pokonać, podporządkować, zanim się uzyska dostąp da przedmiotu lub Jego źródła. Wprowadzenie tej czwartej „roli** stwarza pole do walki dwu mitologicznych postaci i tym samym staje się przesłanką rozwijania fabuły. Taicie rozszerzenie liczby „ról” i rozwinięcie fabuły dokonuje s* w obrębie tego wariantu fabularnego, który umownie nazwaliśmy „zdobywaniem**. Bohater kulturowy udaje się % inny świat, znajduje sposób zwyciężenia lub przechytrzę-nia strażnika przedmiotów naturalnych czy kulturowych, wydobywa Je z ich źródła, kradnie i przynosi ludziom. Dzięki temu nieprzypadkowo opowieści o „zdobywaniach*. dokonanych przez bohaterów kulturowych, stały się podstawowym jądrem dalszego rozwijania fabuły w bejce i eposie bohaterskim (rob. niżej).

Inne sposoby rozwijania narracji — to zestawienie epizodów zdobywania rozlicznych obiektów (np. słodkiej wody. ognia, broni) przez tegoż mitycznego bohatera hzb zestawienie różnorodnych typów (spośród wymienionych siedmiu) tworzenia tychże obiektów (np. w karelo-fiństich runach: w Jednym epizodzie Vainamóinen wykrada sampo lub ciała niebieskie, a w innym Ilmarinen wykuwa aampo i ciała niebieskie w kuźni, to znaczy IV + V). Poza tym. do opowieści o zdobywaniu obiektu przez mitycznego bohatera dodana jest informacja o pierwotnym zawładnięcia obiektem przez jakąś demoniczną istotę (żaba połknęła wodę), zdobywanie staje się zatem częstokroć formalnym odzyskaniem utraconego. „Zdobywanie** może — na koniec — wymagać szczególnych wysiłków, wiedzy magicznej, przedmotów rytualnych itp.. jak również skutecznej walki z przeciwnikiem. W takim przypadku przed „zdobywaniem” wprowadza się epizod „próby**, przeważnie według typu rytuałów inicjujących. Ten zespół „próba pha zdobywanie** może się stać podstawą dalszego rozwoju mitu w bajkę lub epos.

W archaicznych mitach o praprzodkach-demiurgach — bohaterach kulturowych istotą sprawy nie jest pochodzę-

aa* kosmosu w ogóle. W szczególnie archaicznej mitologii Australijczyków cały kosmos sprowadza się do mlkroko*.

bcsu (iciślej - do mczokosmosu) terenu żywiącego grupę

rsdnnno-rodową i kilka grup sąsiednich; mity astralne tą tu nieliczne, istnieje natomiast wiele mitów o pochodzeniu totemów, inicjacji, klas małżeńskich, ognia, kijów-kopa* .ark, włóczni itp. Tylko na prawach wyjątku spotykamy u Arandów mit o pochodzeniu ludzi z niekompletnych za-Ipków-poczwarek, które mają pozleplane nogi i ręce. nie przecięte otwory oczu, uszu, ust itd. Znajdując te poczwar-ki (embriony?!) na lądzie wyłaniającym się ze słonej wody, ..wieczni ludzie** dokończyli procesu ich tworzenia nadając im ludzką postać. W micie tym został odtworzony powszechnie znany motyw „dorabiania” istot ludzkich, powstałych początkowo jako bezradne i niekompletne (zob. np. skandynawski mit o asach, którzy dali oddech, barwą i mimiką prawzorom ludzi w postaci dwóch kawałków drewna - jesionu i wierzby). Mokną się tu również do

myśl aó specyficznego wariantu innej bardzo rozpowszechnionej fabuły mitologicznej o powstaniu lądu z wody (zob. oiaej).

Nieco mniej archaiczne mity o praprzodkach — bohaterach kulturowych w Melanezji. na niektórych obszarach Ameryki Północnej, Syberii i Afryki zawierają opowieści o pochodzeniu różnych cech zwierząt (typowe wzory mitów etiologicznych), samych zwierząt i roślin kulturowych, człowieka (mit antropogenetyczny), ciał niebieskich, ognia, narzędzi pracy, przedmiotów rytualnych, obrzędów, zasad małżeńskich, przypływu i odpływu, dnia i nocy. pór roku, ale bardzo rzadko - kosmosu jako całości.

Jak widzieliśmy, zgładzenie potworów i demonów, stworzenie człowieka i nauczenie go rzemiosł i sztuk, wprowadzenie zwyczajów, porządku rzek i mórz, ustalenie klimatu itp. należą do najważniejszych funkcji bohatera kulturowego. Tak więc, odpowiednie mity informują o powstaniu tego, czego przedtem nie było (wiele mitów różnych ludów zaczyna się od informacji* że dawniej nie było tego-i- tego) bądź tego. co przedtem było niedostępne dla człowieka. Szczególną uwagę poświęca się w nich ponadto porządkowi wniesionemu w sferę praw naturalnych (uregulowanie dnia i nocy. przypływu i odpływu, zimy i lata itp.) i społecznych (dwoista egzogamia i zasady