filozofia2

1. Przedmiot i sposoby uprawiania filozofii 11

Filozofia powstała jako racjonalna konkurencja wobec mitu. Trwałe różnice tych dwóch systemów odpowiedzi na pytania światopoglądowe wynikają z ich istoty. Mit wymaga wiary, toleruje brak jasności, opiera się na tezach przyjętych bez dowodu, na gruncie zaufania do autorytetu. Filozofia szuka rozwiązań w granicach rozumu, dba o koherencję logiczną, stara się jasno dowieść prawdziwości swych twierdzeń. Mit jest egalitarny, filozofia elitarna. W mit wystarczy wierzyć, filozofię trzeba zrozumieć. Mit jest łatwy - wymaga tylko zaufania. Filozofia jest kłopotliwa i trudna - wymaga myślenia i przezwyciężania wątpliwości.

Stąd też filozofowie, pragnący „rządów dusz” i dotarcia do mas, przekształcają filozofię w systemy prawd dogmatycznych. Z kolei zwolennicy mitu, próbując dotrzeć do elit, szukają dowodów na dogmaty, usiłują przyodziać pradawne podania w filozoficzne szaty. Dialektyka mitu i filozofii przenikająca naszą kulturę jest, być może, istotnym źródłem jej dynamiki intelektualnej.

Filozofia powiązana jest z tłem kulturowym, odzwierciedla poziom wiedzy naukowej i żywotne zagadnienia epoki. Widać to wyraźnie w wizerunku filozofii współczesnej. W ostatnich kilkunastu dekadach zaszły ogromne zmiany w sferze nauki, techniki, oświaty, środków komunikowania. Są one wnikliwie opisane w wielu pracach i nie miejsce tu na ich szczegółową analizę. W każdym razie, dzięki tym przemianom, potencjalnie wzrósł krąg odbiorców i uczestników filozofowania. Przez stulecia - gdy umiejętność pisania ; czytania oraz dostęp do ksiąg były w najwyższym stopniu elitarne - krąg dbiorców filozofii był nader wąski. Dziś dostęp do ksiąg i filozofii ma prawie każdy. Elita osób filozofujących i zdolnych rozumieć filozofię jest w Europie szersza niż kiedykolwiek.

Minione stulecie to okres instytucjonalnego rozwoju filozofii, powstania katedr filozoficznych w szkołach wyższych, ponawiania prób wprowadzenia filozofii do oświaty masowej. Obok ogromnego ułatwienia przekazu myśli, odnotować też należy fakt spłaszczenia czasu historycznego. Mam tu na myśli równoczesne oddziaływanie idei z odległych stuleci. We współczesnej księgami leżą obok siebie książki Platona, Seneki, Kartezjusza, Hegla. Wszyscy ri filozofowie z rożnych epok stają się przez to także filozofami współczesnymi. obecnymi dziś, tu i teraz w naszej kulturze. Myśli oddzielone wiekami my tysiącleciami niejako równolegle wypływają ze studni czasu.

Wspomnę o innej jeszcze osobliwości filozofii współczesnej. Jest to spe-raiizacja. Podobnie jak w innych dyscyplinach, pojawili się w filozofii specja-fisci od wybranych fragmentów wiedzy, historycy badający dorobek jednego fiiizofa czy dzieje jednego pojęcia lub problemu. Powstała także cała gromada pretendujących do samodzielności subdyscyplin filozoficznych: etyka, estetyka, logika, semiotyka, prakseologia, hermeneutyka. Zanikły natomiast ca-:ościowe systemy filozoficzne z aspiracjami do rozjaśnienia wszystkich kwestii : zoologicznych, teoriopoznawczych i antropologicznych. Ostatnie takie systemy pojawiały się jeszcze w XIX stuleciu. Nasz wiek to czas filozofii świadomie samoograniczającej się przedmiotowo. Znany dylemat: czy wiedzieć coś