Habermas11

118 Rozdział III

resy nie nadające się do uogólnienia i dopuszcza tylko te regulacje, które zapewniają wszystkim równe wolności podmiotowe. Zgodnie z tą ideą, realizowanie- suwerenności ludu przepisane procedurą zabezpiecza zarazem substancję Kantowskiego pierwotnego prawa człowieka.

Co prawda Rousseau nie rozwinął tej przekonującej koncepcji w sposób konsekwentny, ponieważ silniej niż Kant związany jest z tradycją republikańską. Nadaje on idei samostanowionego prawodawstwa raczej interpretację etyczną niż moralną i pojmuje autonomię jako urzeczywistnianie formy życia świadomie wybieranej przez konkretny lud. Rousseau wyobraża sobie ustanawianie suwerenności ludu w drodze umowy społecznej jako poniekąd egzystencjalny akt uspołecznienia, poprzez który wyosobnione i na własny sukces nastawione jednostki przemieniają się w nastawionych na dobro wspólne obywateli etycznej wspólnoty, jako członkowie ciała kolektywnego stapiają się oni w jeden wielki podmiot praktyki ustawodawczej, który zrywa z jednostkowymi interesami iudzi prywarnych tylko podporządkowanych prawu. Rousseau doprowadza do krańcowości to nadmierne obciążenie etyczne obywatela, które jest właściwe republikańskiemu pojmowaniu wspólnoty. Ma na uwadze cnoty polityczne, które są zakotwiczone w etosie przejrzystej, zintegrowanej przez wspólne tradycje kulturalne, mniej lub bardziej homogenicznej wspólnoty. Jedyną tego altematywą byłby państwowy przymus:    im mniejszy jest stosunek

woli prywarnych do woli powszechnej, to znaczy obyczajów do ustaw, tyńi bardziej powinna wzrastać siła represyjna. Przeto rząd, aby był dobry, powinien być stosunkowo silniejszy, gdy lud jest liczniejszy”²⁹.

Jeśli jednak praktyka samostanowionego prawodawstwa musi tak Czerna? z etycznej substancji ludu. który już uprzednio porozumiał się co do wartości, na które się orientuje, to Rousseau nie potraf wyjaśnić, jak postulowaną orientację obywateli na dobro wspólne można zapośredniczyć ze społecznie wykształconymi i wyodrębnionym: interesami ludzi pływalnych, jak zatem można bez represji zapośredniczyć normatywnie skonstruowaną wolę wspólną z wolą arbitralną jednostek. Do tego potrzebny byłby prawdziwie moralny punkt widzenia, z którego można by zbadać, co, poza tym, co jest dobre dla nas, leży w równym interesie każdego. W etycznym ujęciu koncernu suwerenności iuau w końcu mus: się zagubić uniwersaii-styczny sens zasady prawa.

j.-J. Rousseau, Umowa społeczne, przei. B. Struminski. Warszawa 1966, s. 71.

Oczywiście normatywna treść pierwotnego prawa człowieka nie może się wyczerpywać jedynie, jak to przyjmuje Rousseau, w gramatyce powszechnych i abstrakcyjnych ustaw. Zawarty w roszczeniu nowoczesnego prawa do prawowitości sens prawnej równości pod względem treściowym, o .który chodzi Rousseau, nie da się wyjaśnić dostatecznie za pomocą logiczno-semantycznych własności ogólnych ustaw. Gramatyczna forma uniwersalnych nakazów nie mówi nic o ich ważności. Roszczenie do .tego, by dana norma leżała w równym interesie wszystkich, ma raczej sens racjonalnej akceptowalności - wszyscy, których może ona dotyczyć, musieliby móc się na nią zgodzić, kierując się dobrymi racjami. A tc z kolei może nastąpić tylko dzięki spełnieniu pragmatycznym' wamnkov dyskursu, w których na podstawie właściwych informacji decyduje jedynie przymus lepszego argumentu. Rousseau w logiczno-semantycznych własnościach tego. co jest chciane, domniemywa już normarwna treść zasady prawa, którą mógłby wyczytać jedynie z owych pragmatyczny ci. warunków ustalajacych.ya/r tworzy' się wola polityczna. Poszum wam' wewnętrzny związek między suwerennością, ludu i prawami cz.nwtem ier" w normatywnej treści takiego trybu realizowania polityczne, amonami:. który zostaje zapewniony nie już przez formę ogólnych ustaw jecr dopiero przez komunikacyjną formę dyskurs3wnego kształtowania opinii i woli.

Ten związek dia obu, dia Kanta i Rousseau, pozostaje niewidoczny Albowiem przy założeniach filozofii świadomości można wtsrawczie Dołączyć rozum i wolę w pojęciu autonomii - ale tylko tak, że owa zdomose do samookreślenia zostaje przypisana jednemu podmiotowi - czy to ii> telligibilnemu Ja z Krytyki nra1avcznego roznmi:. czy to luaow z \>mov~ społecznej. Jeśii rozumna wola może się kształtować tylko w nojeoynczyn". podmiocie, to autonomia moralna jednostek musi się przebijać rrze: do-lityczna autonomię zjednoczonej woli wszystkich, by z go-; zznewrm mocą prawa naturalnego, prywatną autonomię każdego, jeśii rozumna wola może się kształtować tylko w wielkim podmiocie jakiego/ iudi cz; narodu, to autonomia polityczna musi być rozumiana jako samcrwiadom . urzeczywistnianie etycznej istoty jakiejś konkretnej wspólnow c autonomia prywatna i es^-, chroniona orzec orzeważąiącą silą autonorik :r>jv zzry już tylko przez nieóyskryminującą formę ogólnych ustaw. Onit Koncepcje przeoczają legitymizującą moc óysitursywnego kształtowania orani • . wok w którym illokucyjne siły wiązania właściwe używaniu mow; ukierunko-wanemu na porozumienie zostają wykorzystane po to, by połączyć rozurr