Habermas08

112 Rozdział III

w równej mierze różnicują się utarte praktyki i wzór}' interpretacji owej etyczności praktycznych decyzji, która została już zdegradowana do poziomu samej -tylko konwencji. Przy tym dochodzi do pewnej specjalizacji w stosowaniu rozumu praktycznego, o którą mi w naszym kontekście właśnie chodzi. Nowoczesne idee samorealizacji i samookreślenia sygnalizują nie tylko inne temat}', lecz także dwa różne rodzaje dyskursów, które związane są ze swoistym sensem kwestii etycznych i kwestii moralnych. Każdorazowo własna logika tych kwestii zaznacza się z kolei w liniach rozwojowych filozoficznego myślenia, które zaczynają się rysować z końcem XVIII wieku.

Tc. co od .Arystotelesa nazywało się ..etyką’’, odtąd nabiera nowego, su-biektywistycznego sensu. Oanosi się to zarowno do maywiauainycn biografii, jak do intersubiektywnie podzielanych tradycji i form życia. W związku z narastającą autobiograficzną literaturą wyznań i autoanaliz, i w reakcji na nia^. kształtuje się oć Rousseau poprzez Kierkegaarda po Sanre'a pewien rodzaj refleksji, który zmienia postaw}’ wobec każdorazowo własnego życia. Mówiąc zwięźie. na miejsce przykładowych wskazań tyczących się życia cnotliwego, wzorców udanego postępowania w życiu zalecanych do naśladowania, coraz wyraźniej wchodzi abstrakcyjne wymaganie świadomego i krytycznego wybierania, wymaganie odpowiedzialnego przyjmowania każdorazowo własnej, indywidualnej, niezastępowainej i przygodnej oiograni. Zradykaiizowana sfera wewnętrzna (inneriichkeit zostaje obarczona zadaniem samoporozumienia się ze sobą. w którym zazębiają, się samopożnanie i egzystencjalna decyzja. Wymaganie tego sondującego zgłębiania możliwości faktycznie zastanych, ale znacząco kształtujących tożsamość Heidegger ujął w formułę „rzuconego projektu”²'. Wtargnięcie refleksji w bieg biografii tworzy nowego rodzaju napięcie między świadomością przygodności, autorefleksją i odpowiedzialnością za własną egzystencję. W tej mierze, w jakiej ta konstelacja zatacza coraz szersze kręgi, obejmując panujące wzór}' socjalizacji, eiyczno-egzysiencjalnc bądź kliniczne dyskursy stają się nie tylko możliwe, lecz w pewnym sensie nieuniknione: konflikty wynikające z takiej konstelacji, jeśli nie są z wolą i świadomością rozwiązywane, dochodzą mianowicie do głosu w postaci natrętnych symptomów.

²⁵ Rekonstruuje to środkami analitycznej fiiozohi języka Ems; Tugendna:. Selosi-bewufttsein und Selbstbestimmung. Frankfurt/M. 1979.

Nie tylko osobiste prowadzenie życia, także tradycja kulturowa zostaje przestawiona na dyskursy, w których chodzi o samoporozumiewanie się. Od Schleiermachera przez Droysena i Diłtheya do Gadamera, w związku z historycznymi naukami humanistycznymi i w reakcji na nie dochodzi do problematyzacji przyswajania każdorazowo naszych intersubiektywnie podzielanych tradycji. Zamiast autointerpretacji religijnych i metafizycznych teraz oto historia staje się medium samoupewniania się kultur i ludów. Hermeneutyka filozoficzna wychodzi wprawdzie od pytania o metody nauk historycznych, ale odpowiada także na spowodowaną nrzez histo-ryzrn utratę pewności - na refleksyjne przełamanie w charakterze owego oublicznego przyswajania tradycji, dokonywanego w pierwszej osobie iiczby mnogie;¹'. Pierwsza postać, tożsamości posttradycyjne, wyitsztaiciu się w ciągu XIX wieku pod znakiem zbratania historyzmu i nacjonalizmu. Ta postać jednak karmiła się dogmatyzmem w odczytywaniu historii narodowej. ldory tymczasem uiegl rozkładowi. Pluralizm odczytań zasadni oz-ambiwalentnych tradycji wciąż daje powód do dyskusji, w który en cnoaz o samoporozumienie się. a które pokazują, że spierające sir stron; musze świadomie decydować, jakimi ciągłosciami żyją. z jakimi tradycjami cncą zerwać, a jakie kontynuować. I w tej mierze, w jakiej zbiorowy tożsamość mogą się wykształcać w kruchej, dynamicznej i postrzępione postaci takiej zdecentrowanej publicznej świadomości, dyskursy etyczno-polityczne. Które sięgają v głąb. stają się zarówno możliwie, jak nieuniioiionc

Wtargnięcie refleksji w biografie i tradycje kulturowe sprzyja indywidualizmowi osobistych projektów życiowych i pluralizmowi zbiorowych form życia. Jednocześnie jednak refleksyjne stają się normy współżycia; torują sobie przy tym drogę uniwersalistyczne orientacje w sferze wartości. W odnośnych teoriach filozoficznych od schyłku XVIII stulecia znajduje odbicie zmieniona świadomość normatywna. Maksymy, strategie działania i reguh' działania legitymizują się już nie przez to. że wskazuje się m odpowiadające im kontekst}- tradycji. Wraz z rozróżnieniem miecz;, działaniami autonomicznymi i heteronomicznymi świadomość normatywna ulega wręcz zrewolucjonizowaniu. Zarazem rośnie potrzeba uzasadniania która w warunkach myślenia pometanzycznego może zostać zaspokojona już tylko przez dyskursy moralne. Te dyskurs}' zmierzają dc nezstronnegc regulowania konfliktów powstających w działaniu, inacze ni: rozważs-

1

- j. Haoermas. Gesenichtsbewufiisein ima postiraditionate ldentila:. v». tenże, zinc Schadensabwicklung. Frankfurt/M. 1987, s. 27 Inn.