Habermas08

112 Rozdział II]

w równej mierze różnicują się utarte praktyki i wzór)' interpretacji owej etyczności praktycznych decyzji, która została już zdegradowana do poziomu samej -tylko konwencji. Przy tym dochodzi do pewnej specjalizacji w stosowaniu rozumu praktycznego, o którą mi w naszym kontekście właśnie chodzi. Nowoczesne idee samorealizacji i samookreśienia sygnalizują nie tylko inne tematy, lecz także dwa różne rodzaje dyskursów, które związane są ze swoistym sensem kwestii etycznych i kwestii moralnych. Każdorazowo własna logika tych kwestii zaznacza się z kolei w liniach rozwojowych filozoficznego myślenia, które zaczynają się rysować z końcem XVIII wieku.

Tc. co od Arystotelesa nazywało się ..etyką’', odtąd nabiera nowego, su-biektywistycznego sensu. Oanosi się to zarowno do indywiauainycn biografii, jak do intersubiektywnie podzielanych tradycji i form życia. W związku z narastającą autobiograficzną literaturą wyznań i autoanaliz, i w reakcji na nią. kształtuje się od Rousseau poprzez Kierkegaarda po Sartre’a pewien rodzaj refleksji, który zmienia postawy wobec każdorazowo własnego życia. Mówiąc zwięźie. na miejsce przykładowych wskazań tyczących się życia cnotliwego, wzorców udanego postępowania w życiu zalecanych do naśladowania, coraz wyraźniej wchodzi abstrakcyjne wymaganie świadomego i krytycznego wybierania, wymaganie odpowiedzialnego przyjmowania każdorazowo własnej, indywidualnej, niezastępowalnej i przygodnej oiografii. Zradykaiizowana sfera wewnętrzna (inneriichkeit zostąie obarczona zadaniem samoporozumienis się ze sobą. w którym zazębiają, się samopożnanie i egzystencjalna decyzja. 'Wymaganie tego sondującego zgłębiania możiiwości faktycznie zastanych, ale znacząco kształtujących tożsamość Heidegger ujął w formułę „rzuconego projektu”²⁵. Wtargnięcie refleksji w bieg biografii tworzy nowego rodzaju napięcie między świadomością przygodności, autorefleksją i odpowiedzialnością za własną egzystencję. W tej mierze, w jakiej ta konstelacja zatacza coraz szersze kręgi, obejmując panujące wzory socjalizacji, eryczno-egyrysiencjainc bądź kliniczne dyskursy stają się nie tylko możiiwe, lecz w pewnym sensie nieuniknione: konflikty wynikające z takiej konstelacji, jeśli nie są z wolą i świadomością rozwiązywane, dochodzą mianowicie do głosu w postaci natrętnych symptomów.

²⁵ ReKonstruuje 10 środkami anaiiiycznej filozofii jęz.YKa Emsi Tugendna:. Selosi-bewufitsein und Selbstbesumnnm^. Frankfurt/Ivl. 1979.

Nie tylko osobiste prowadzenie życia, także tradycja kulturowa zostaje przestawiona na dyskursy, w których chodzi o samoporozumiewanie się. Od Schleiermachera przez Droysena i Diltheya do Gadamera, w związku z historycznymi naukami humanistycznymi i w reakcji na nie dochodzi do problematyzacji przyswajania każdorazowo naszych intersubiektywnie podzielanych tradycji. Zamiast auto interpretacji religijnych i metafizycznych teraz oto historia staje się medium samoupewniania się kultur i ludów. Hermeneutyka filozoficzna wychodzi wprawdzie od pytania o metod}' nauk historycznych, ale odpowiada także na spowodowaną przez histo-ryzm utratę pewności - na refleksyjne przełamanie w charakterze owego Dublicznego przyswajania tradycji, dokonywanego w pierwszej osobie iiczby mnogiej-'. Pierwsza postać tożsamości posttraóycyjnę. wyusztaiciu się w ciągu XIX wieku pod znakiem zbratania historyzmu i nacjonalizmu. Ta postać jednak karmiła się dogmatyzmem w odczytywaniu historii narodowej. który tymczasem uiegl rozkładowi. Piuraiizm oćezyiar, zasaaniez¹ ambiwalentnych tradycji wciąż daje powód do dyskusji, w który en cnoaz o samoporozumienie się. a które pokazują, że spierające sif stron; musze świadomie decydować, jakimi ciągtosciami żyją. z jakimi tradycjami cncą zerwać, a jakie kontynuować. I w tej mierze, w jakiej zbiorowe tożsamość mogą się wykształcać w kruchej, dynamicznej i postrzępione: postaci takiej zdecentrowanej publicznej świadomości, dyskursy etyczno-polityczne. Które sięgają v głąb. stają się zarówno możliwie, jak nieuniianonc

Wtargnięcie refleksji w biografie i tradycje kulturowe sprzyja indywidualizmowi osobistych projektów życiowych i pluralizmowi zbiorowych form życia. Jednocześnie jednak refleksyjne stają się norm}’ współżycia; torują sobie przy tym drogę uniwersalistyczne orientacje w sferze wartość.. W odnośnych teoriach filozoficznych od schyłku XVIII stulecia znajduje odbicie zmieniona świadomość normatywna. Maksymy, strategie działania i reguh' działania legitymizują się już nie przez to. że wskazuje się m oapowuadąiące im kontekst}’ tradycji. Wraz z rozróżnieniem miecz;, działaniami autonomicznymi i heteronomicznymi śwdadomość normamvnc ulega wręcz zrewolucjonizowaniu. Zarazem rośnie potrzeba uzasadnianie która w' warunkach myślenia pometanzycznego może zostać zaspokojona już tylko przez dyskursy moralne. Te dyskurs}' zmierzają dc nezstronnegc regulowania Konfliktów powstających w działaniu, lnaeze nu rozwazs-

^2t j. Haoermas. Geschichisbewufiisein unapóstiraaitionaie ldentiló:. v\. isazc. zinc ar. Schadensabwicklung. Frankfurt/M. 1987, s. 27 Inn.