francja4

1 74 Przegląd Sejmowy 6(89)/2008 Studia i Materiały

Analizując raport Komitetu Balladura oraz późniejsze prace nad projektem ustawy konstytucyjnej, można wyróżnić trzy podstawowe problemy, wokół których koncentruje się reforma. Po pierwsze, praktyka konstytucyjna V Republiki wykazywała coraz silniejsze tendencje do „prezydencjalizacji” (presidentialisation) systemu. Tendencjom tym sprzyjała forma wyboru prezydenta w wyborach bezpośrednich (począwszy od 1962 r.). Uzyskawszy mocną legitymację, szef państwa stał się de facto czynnikiem determinującym prace tak egzekutywy, jak i legislatywy. Zgodnie z koncepcją generała Charles’a de Gaulle’a, od szefa państwa „musi pochodzić władza wykonawcza”¹. Mianuje on premiera, a na jego wniosek pozostałych członków rządu (art. 8 konstytucji). Przewodniczy również pracom Rady Ministrów (art. 9). W jego rękach spoczywa część władzy reglamentacyjnej (art. 13 ust. 1) oraz kompetencje w zakresie powoływania wyższych rangą urzędników państwowych (art. 13 ust. 2-4). Wyraźnie zauważalne stało się również faktyczne podporządkowanie prezydentowi legislatywy, przede wszystkim izby niższej. Zgodnie z obowiązującym kalendarzem wyborczym, wybory deputowanych mają miejsce niemal w tym samym czasie co wybory prezydenckie, w których kandydatem jest leader ugrupowania aspirującego do uzyskania większości w Zgromadzeniu. W razie konfliktu głowy państwa z większością parlamentarną, może on bądź rozwiązać izbę niższą (art. 12), bądź poddać projekt ustawy pod referendum (referendum ustawodawcze — art. 11). Te i inne uprawnienia (tak wynikające z litery ustawy zasadniczej, jak i z praktyki konstytucyjnej) czynią z prezydenta swoisty „zwornik” w strukturze systemu organów państwowych². Wszelkie potencjalne ograniczenia pozycji szefa państwa mogące być efektem kohabitacji zostały praktycznie wyeliminowane w drodze reformy konstytucyjnej z 2000 r.³

Kolejny problem brany pod uwagę przez autorów ustawy konstytucyjnej wiązał się z ograniczoną pozycją władzy ustawodawczej. Przyjęte w 1958 r. mechanizmy, mające „zracjonalizować” ustrój parlamentarny, doprowadziły w konsekwencji do podporządkowania legislatywy egzekutywie. Parlament utracił możliwość samodzielnego organizowania swoich prac (zgodnie z art. 48 konstytucji to rząd decyduje o porządku obrad). Poprzez procedury z art. 40 i 41 (niedopuszczalność parlamentarnych propozycji ustaw lub poprawek ze względów In anso wy eh albo z uwagi na naruszenie domeny reglamentacyjnej), art. 44 (ograniczenie możliwości zgłaszania na posiedzeniu izby poprawek nie rozpatrywanych uprzednio przez komisję oraz możliwość zażądania przez rząd jednego głosowania nad całością lub częścią projektu z uwzględnieniem tylko tych poprawek,

1

   Przemówienie generała Ch. de Gaulle’a z dnia 16 czerwca 1946 r. w Bayeux.

2

   Określenia tego użył po raz pierwszy minister sprawiedliwości M. Debre, prezentując 27 sierpnia 1958 r. Radzie Stanu projekt Konstytucji V Republiki. Szerzej o pozycji ustrojowej prezydenta Francji patrz m.in. M.-A. Cohendet, Le president de la Republiąue, Paris 2002.

3

   Skrócono kadencję prezydenta do lat 5 (zrównując z kadencją Zgromadzenia Narodowego), a następnie (w 2001 r.) tak zmieniono kalendarz wyborczy, aby wybory parlamentarne i prezydenckie odbywały się w tym samym czasie. System ten sprawdził się w wyborach w 2002 i 2007 r., ale nie można z całą pewnością wykluczyć przyszłej kohabitacji (np. śmierć prezydenta przed końcem kadencji i wybór kandydata z obozu przeciwnego wobec większości parlamentarnej).