Image0014

120 Ośirltrcnic rnornrnl sfanowlący o Istocie fltoxąfll

problemów stojących na przeszkodzie adekwatnemu roz.umlcnlu rcligll należy właśnie (o. że w dziejach rcligll, również w dziejach chrześcijaństwa [ChristenhclO. reli* gla l panowanie zlewały się ze sobą: dlatego też trzeba było ekstremalnego, nie tylko teoretycznego wysiłku, ażeby Je dla Ich własnego dobra ponownie rozdzielić. Właśnie w tym proces europejskiego oświecenia odegrał historyczną rolę. Dzięki niemu rcllgla nic tylko została odłączona od kompromitującego Ją panowania, lecz zarazem odzyskała wolność ku realizacji tego. co stanowi jej Istotę I Jest dla niej swoiste [freigesetzt In ihrc Eigcnes).

Dopełniający się w toku realizacji oświecenia proces emancypacji filozofii {EmanzIpaUonsproztfi der Phlloso-plile) nie tylko przyniósł uwolnienie rozumu — pojmującego się odtąd Jako rozum autonomiczny, choć skończony — ale także odciążył właśnie rcllglę. znosząc owe żle jej służące stosunki konkurencji. Ani empiryczne przyrodoznawstwo 1 nauki historyczne, ani też sama filozofia nic mogły dłużej, rozsądnie biorąc, pojmować się Jako konkurentki rcligll. Jeśli tylko tak nauka. Jak filozofia I rcllgla były gotowe baczyć na swe możliwości 1 przestrzegać swych granic oraz zwracać się ku tej prawdzie, do jakiej każdej z nich dane Jest dotrzeć. To właśnie odciążyło rcllglę również w wymiarze teoretycznym²¹: Jej zadaniem bowiem nic Jest hipotctycz.no-cmpirycznc objaśnianie świata w obydwu Jego wymiarach: przyrody i historii, podobnież jak nie Jest nim metodyczna autorefleksja ludzkiej zdolności posługiwania się rozumem (des rnenschllchcn VenuinJtucmU>gen$) w jej trzech wymiarach: teorii, praktyki 1 polcsis. Miast tego. jej punktem wyjścia Jest nieusuwalna ludzka przygodność (Kontlngenz). polem zaś Jej wypowiedzi Jest obszar uniwersalnego sensu tego świata, sensu, który daje o sobie znać 1 co do którego istnienia należy żywić ^{1 2} nadzieję. Tak tedy rcllgla nie pozostaje w sprzeczności / nauką ani z filozofią. Rcllgla. pojmowana na modlę Kaniowskiego modelu, realizuje swobodny, twórczy wgląd w absolutny sens ludzkiego życia 1 losu świata. Nauki, a także filozofia, tak dalece nic sięgają. Kiedy filozofia, przechodząc (|/n Durchgang) (z konieczności) fazę oświecenia, ogarnia refleksją oraz. ogranicza to. co leży w jej własnej gestii. Jak i to. co leży w gestii nauk. to Jednocześnie wykrywa miejsce. Jakie przypada rcligll w porządku systematycznym 1. wskazując konieczne warunki ludzkiej praktyki, uzasadnia pozytywną możliwość religijnej świadomości. Stąd też rcllgla. nauki oraz filozofia pozostają względem siebie z zasady w relacji komplementarnośel. wzajemnego uzupełniania się, ule zaś w relacji sprzeczności.

Powróćmy do pojęcia oświecenia oraz stosunku między oświeceniem a filozofią, 'l ok tych rozważań pokazał, że oświecenie z Istoty należy do filozofii: ale zarazem też. że filozofia nie Jest z nim tożsama. To Jednakże oznacza również — I. kończąc, na to należy położyć główny nacisk — Iż oświecenie może tylko wówczas ujawnić swe pozytywne skutki I utrzymać się na właściwym sobie poziomie (nu/^- threr IKihe pehnlten werden kann). Jeśli w refleksji zwracać się będzie ku samemu sobie 1 dochodzić będzie do swego zwieńczenia w sposób odpowiadający paradygmatowi kaniowskiemu. Oświecenie — mówiąc paradoksalnie — zachowuje właściwy dla siebie poziom dokładnie wtedy, kiedy doprowadza do oświecenia samego siebie. Nic popada ze swej strony ponownie w mltyczność³. Jeśli zachowuje status (bycia) relleksją (łru Status der Reflexton), czyli nie przestaje być wintegrowane w całość filozofii. Tylko Jako moment filozoficznej refleksji oświecenie osiąga 1 zachowuje to. co stanowi pozytywny aspekt jego Istoty, to. co Jest Jemu tylko właściwą prawdą.

1

Por. Hermowi LObbc. Reliyloti nachder /bi/Mlruni'. •.Zclif.chrlft f(lr

2

phlloHOphlM hr ForM-himu" 33 <1070). h 163-183.

3

Por. Theodor W. Adomo, Mnx Morkhclmer. Dlalektyka ołwUrcnUi, ihmi. Mnl^Or/ala l.ukuslrwicz. Wydawnictwo IKIS PAN. Wao/.iw.t 1904.