Image0002 (6)

Ośu'ltxvnIc — moment stanowiący o istocie Jilozo fil

(H >

Wszystko to są pytania, które trzeba pojęciowo wyjaśnić, Jeśli chce się precyzyjnie używać wyrażenia ..oświecenie”. Określenie oświecenia staje się Jednak sprawą trudną przede wszystkim wówczas, gdy uwzględnimy liczne określenia — bynajmniej nie tworzące jakiejś Jedności — które w dziejach myśli łączono z tym terminem; albo tym bardziej wówczas, gdy tak zwaną epokę Oświecenia chcielibyśmy poddać analizie 1 pytając o jej wewnętrzną Jedność uzyskać pojęcie oświecenia¹. Każdy wie. albo może o tym sobie przeczytać, iż na całość zebraną w Jednym — określającym pewną epokę — pojęciu Oświecenia składają się całkiem różne duchowe [gcisiige) prądy 1 tradycje, występujące Jako Oświecenie angielskie, szkockie, francuskie czy niemieckie. Jak na podstawie tej różnorodności Idei. Intencji, odniesień można ustalić Jednolitą „formę myślową epoki Oświecenia"?? Czy w ogóle można z historii wydobyć powszechnie ważne pojęcie Jakiegoś fenomenu duchowego?

Od czego należy zatem zacząć, chcąc dostatecznie określić pojęcie oświecenia? Otóż to właśnie pytanie powtarza się w związku z określeniem filozofii. Jak też przy próbie ustalenia, co oznaczać ma wyrażenie ..moment stanowiący o istocie refleksji filozoficznej". Nie chciałbym w tym kontekście odrębnie I szczegółowo przedstawiać analogicznych problemów związanych z definicją filozofii oraz jej Istoty. Jedno w każdym razie stało się Jasne, że Już przy określaniu tytułowego pytania wyłaniają się trudności, których nie można pominąć oraz które z punktu widzenia niniejszych rozważań trzeba, przynajmniej ubocznie, mleć na uwadze.

Wskazując na to, że Już w określeniu pojęć, które tematyka mojego wystąpienia powiązała ze sobą. tkwią problemy teoretyczne, dokładnie biorąc: teoriopoznaw-eze. a stąd Jak najbardziej filozoficzne, odsłaniam horyzont problemowy, na którego tle — choć nic można go tn w szczegółach przedstawić musi potwierdzić swą słuszność [sieli bciućlhrcn) teza mego artykułu I który zarazem kryje w sobie punkty widzenia możliwej krytyki moteli wywodów.

Czy to. co można by rozumieć Jako Jednolitą formę myślową oświecenia oraz formę Jego realizacji. Jest im* inancntnym momentem filozoficznej refleksji? Tak w każdym bądź razie chciałbym, by ujmowano tytułowe pytanie mego artykułu, byłby to rzeczywiścic interesujący rezultat, gdyby udało się pokazać, że oświecenie należy w konstytutywny sposób do filozofii. To bowiem oznaczałoby. że filozofia, w minimalnym choćby stopniu, zawsze Jest także pewnym procesem oświecania: całkiem samoistnie wyłaniałoby się dalsze pytanie, w jakiej relacji względem siebie znajdują się filozofia i rcllgla. Pytanie to Jednakże niesie w sobie zarazem zaczyn zażartych dyskusji. Jeśliby mianowicie oświecanie stanowiło Integralny składnik filozofii, toczy wówczas filozofia nic musiałaby konkurować z r cl Igłą. a może nawet w Istotny sposób być antyrcllgljna? A może Jest tak. że istnieje inny. pozytywny stosunek pomiędzy filozofią a religią. który wprawdzie można nazwać oświeconym (au/gcfctórt), ale nic oświeceniowym Utujkltircrisch). I który nic niesie ze sobą owych negatywnych rysów, które często przychodzą na myśl. zwłaszcza wtedy, kiedy oświecenie [Au/klćlntng) kojarzy się wprost z „antyrellgljną postawą oświeceniową" {„Aitfkldticht")'.

Czy Jest zatem oświecenie momentem stanowiącym o istocie filozofii? Jeśli lak. to Jak można pomyśleć ten

1

Na temat historii pojęcia „oświecenie". stopniowego wykształcania się pojęcia oznaczającego rjłokę. przede wszystkim zaś na lemat wielości róZnyctl form lego pojęcia (lU‘(/rff/>bttdunpen). słoninowych odinlnii (Schfcif? nwtprOf/wiffcnl i pojęciowych rozgrnrilczci'i wraz z odośnynii kontrowers Jiiinl por. w szczególno Ad Horst Stnke. /\u/k7rłrimz;. w: GezchlchtUche Gninfttuyrffrr, |ld I. Otto llninner. Werner Conzc. Krliihart Koscllcck (llrsg >. Kleił CotCo. Stuttgart 1972. n, 243 342.

¹ Por. Krost Cnsslrcr. I)tr liiUosn/^ilc der Aulktamncj. .1. (Ml. Mohr ISlcbcckl. TObtngen 1932.

' |'or. Heinrich U-o „Kvangcli»clic Klt< hm ZcJlung" U 840). Nr 84. 17 październik. ». 007. Wyrsizrnlr to zoNlnto wnzakźe zasKwowiuie akurat |ki lo. ażeby prawdziwe oświecenie odróżnić od fałszywego pseudo oświecania lAu/kfAzcrrf).