Image0013

1 18 OśwUrccnte — moment stanowieni o tstocleJUozofll

w późnym dziele Religia u* obrębie samego ro/.itnur"'. W zwięzłej formie można to opisać w sposób następujący: Jeśli autonomiczny — noszący piętno świadomości prawa moralnego rozum ma mleć sam w sobie pewien sens, to to. co Jako Ideę Boga trzeba pomyśleć celem uzyskania możliwej zupełności naszego teoretycznego poznania rzeczywistości, tego też Istnienie — Jako absolutnej władającej naturą I realizującej ład moralny świętej istoty - trzeba zarazem postulować Jako wynik praktycznego wglądu. Innymi słowy: Tylko Jeśli Istnieje Bóg. może autonomiczny rozum sam sobie nadać sens. Pewność eo do lego sensu mamy Jednak tylko w wierze, takiej wierze, która leży nawet u podstaw' wiary religijnej w- Boskie objawienie, nie tylko ją umożliwia, lecz zarazem Stosownie do wiasnyeb granic także Ją określa. Spełniające się w' samokrytyce rozumu oświecenie odsyła do wiary' w Boga. do której doprowadza pytanie o sens rozumu oraz o sens jego prawa moralnego 1 która stw^rarza przestrzeń dla objawienia t teologii. To właśnie stanowi tę paradygmatyczną podstawowy strukturę, zgodnie z którą oświecenie I rcligia — uzgodnione ze sobą za sprawy [oennlUelt durch) autonomii (nic zaś absolutnoścl rozumu) — razem istnieją 1 mogą razem ze sobą Istnieć. W niczym, w moim przekonaniu, nie zmienia się ona nawet wówczas, kiedy nie podzielamy tej czy Innej wypowiedzi Kantu na temat religll objawionej. Krytyka Jakiegoś szczegółu nie narusza ogólnej struktury myśli.

Uwagi końcowe

Wynikiem KantowsklcJ perspektywy filozoficznej. Jego teoretycznych 1 praktycznych dywagacji, jest zrozumienie stosunku między oświeceniem, filozofią 1 rcll-glą. co na zakończenie moich rozważań pragnę przedstawić w streszczeniu w kilku tezach:

*’ J. Kant. Kdlfyfa irubięblc samego rozumu, tłum. Aleksander llobko. Wydawnictwo Znak. KrakAw 1093.

Oświecenie, które zostało przemyślane I poddane refleksji w dudni Kanta, nie czyni siebie absolutnym, lecz odsyła raczej do nadrzędnego w stosunku do intelektu rozumu, który z kolei, Jako skończony rozum ludzki, odznacza się tym. iż odsyła do czegoś poza samym sobą (Ven oel s u nejsef i a raklcr beslt/.t). Uchwycone Już pojęciowo oświecenie [Dic bcgrtffene AuJkUtrung) wykracza poza siebie, zmierzając nie w kierunku określonego pojęciowo 1 Jednoznacznie opisanego boskiego Sprawcy. Stwórcy świata, lecz ku momentowi religijnemu jako takiemu (au/ (las Rcligtósc schlcchthln). Dlatego też nie wyzwala ono od rellgll — byłaby to błędna absolulystyczna Interpretacja oświecenia — lecz ku rellgll. Dzięki temu zresztą rcllgla przestaje być w konsekwencji sprzęgnięta zjej samej szkodzącym własnym o sobie wyobrażeniem I taklrnlż zadaniami, w szczególności przestaje być sprzęgnięta z ową sytuacją, kiedy to ona sama Jest politycznym panowaniem albo też za takie się uważa: panowaniem człowieka nad człowiekiem. Wiemy z historii. Jakie problemy dla Kościołów chrześcijańskich pociągnęło za sobą to. że Euzebiusz pod wrażeniem utworzenia wschodniego cesarstwa sformułował teologię cesarstwa, oraz Jak szkodliwe było to. że wiarę religijną (cicis rcligtósc JJekcnnlnls) — kiedy to wciąż nie następowało ponowne przyjście Chrystusa - stopiono w amalgamat z (dokonaną z perspektywy] historii zbawienia Interpretacją panowania Konstantyna. Wiedza ta nie upoważnia Jednak do nieprzemyślane! oraz pochopnej 1 nazbyt uogólniającej krytyki, która później urodzonym naocznie dowodziłaby Jedynie leli niedostatecznego rozumienia historii. Tego rodzaju nazbyt pospieszna 1 abstrakcyjna krytyka byłaby nadto całkowicie nlcfilozoflczna. Niemniej Jednak, z drugiej strony, trzeba by nieodzownie dostrzegać, za sprawą jakich to zdarzeń — w określonej sytuacji być może nawet koniecznych — powstał pierwotnie ów problem, którego dalsze następstwa w istotny sposób określają dzieje rellgll chrześcijańskiej. Do głównych