Image0007 (5)

106 Ośwlcccnlr moment stanowtącf/ o tstortcJIloy.ąfH

l filozofii. Ich wzajemne odniesienie. Jak I dzielącą Je różnicę: oświecenie (zgodnie ze swą zasadą) Jest Istotnym krokiem na drodze filozofii. Jest JeJ koniecznym momentem.

3) Chociaż historia filozofii może w każdej chwil! dostarczyć szeregu dalszych dowodów — Jak na przykład: szkoły sokratcjskle, poplatońska tradycja Akademii. rozwój sceptycyzmu, arystotclcsowskle oświecenie w szczytowej fazie średniowiecza, nomlnallzm. by wymienić tylko niektóre — to w tym kontekście chciałbym, z należną zwięzłością, wskazać tylko Jeszcze na epokę Oświecenia'', określaną także Jako epoka filozofii. Również tutaj występuje analogicznie Jak w greckiej sofistyce — figura zdanla-się-myślcnla-na-slebie. proces oswobodzanla się z dominacji przyrody l tradycji: Jak formułuje to Wlndclband. chodzi o ..to samo skupienie się podmiotu na samym sobie (Etnkchr In das Subjektl |...|. to samo szczególne upodobanie do rozważań cm^{1 2} plryczno-genetycznych. to samo dociekanie możliwości 1 granic naukowego poznania 1 o tę samą namiętność w dyskutowaniu problemów żyda społcezncgo"^,\ W An-gll i Szkocji: Loeke, Berkeley. Shaftcsbury. Hutchcson, Toland. Thomas Reld. Hunie, we Francji: Baylc, Vol-talre. Lamcttrie. dllolbach. Montcsquleu. Diderot. Rousseau. Condorcct, w Niemczech: Leibniz, Thoma-sius, Wolff. Reimarus. Mendelssohn oraz Lessing — by przywołać tylko najwybitniejsze nazwiska — każdy z nich w odmienny sposób, w najprzeróżniejszych obszarach oraz w różnorakich kontrowersjach realizują autonomię myślącego podmiotu. Natchnieni ideą postępu ludzkości w naukowym opanowywaniu zarówno przyrody. Jak też 1 społeczeństwa, uruchamiają ogarniający całą Europę proces, w którym wszystkie obszar)' życia ulegają przemianie, stając się państwem, prawem.

gospodarką, rcllgią; proces, który zarazem został słusznie opisany Jako cmancypowanic się człowieka i odczarowywanie świata. Ale i tu nic można pomijać tego. co problematyczne 1 ambiwalentne w zdanym na samego siebie rozumie ludzkim Jako naczelnej zasadzie i motorze tego ruchu. Wszystko to wszakże, co było do powiedzenia pod adresem oświecenia solistycznego, zachowuje również tutaj swą ważność. Zasady autonomii myślenia (teoretycznego) oraz świadomość (moralnego) zobowiązania są rodzimymi zasadami filozofii, bez nich filozofia nic byłaby tym. czym w istotny sposób Jest od samego początku. Dopiero. 1 tylko. Ich /.absolutyzowanie. a to znaczy /.absolutyzowanie człowieka, burzy związek pomiędzy oświeceniem 1 filozofią. Rzecz należy pod tym względem ocenić raczej negatywnie. Los naszego nowoczesnego świata wciąż Jeszcze wyznacza, przynajmniej okazjonalnie się zdarzające, stawianie wobec człowieka wygórowanych wymagań, co dzieje się dlatego. że on sam zgłasza roszczenia do tożsamości z rozumem. czy też że wmawia mu się tego rodzaju tożsamość. Tak tedy historyczny proces oświecenia Jest ambiwalentny. targany zrządzeniami losu Ischtcksalhajl), a gdzieniegdzie także dialektyczny; ale nie Jest ambiwalentna Jego podstawowa myśl. idea autonomicznego rozumu: ona nlejcst tym dotknięta. Linia dcmarkacyjna przebiega. mówiąc filozoficznie, pomiędzy autonomią a ab-solutnośeią. Zwrócenie na nią uwagi, jej systematyczne ujęcie I jej rozwinięcie jest właśnie zasługą Kanta, którego filozofia Jednoczy w sobie oraz uzgadnia i łączy Incnnlttelt) różnorakie rysy filozofii Oświeceniowych. Jeśli jest tak. że filozofia Kanta Jest tym sposobem odpowiadającą swym czasom, do pełni doprowadzoną postacią nowożytnego Oświecenia, dzięki której otwiera się — w systemach niemieckiego idealizmu nowa faza filozofii systematycznej I która antycypuje końcowy rezultat tej fazy: późne filozofie Fichlcgo i Schelllnga. to ujawnia się tu ponowmle pewna figura, wedle której proces ten się kształtuje (Hue ProzcĄflgur) i która zwró-

1

" |'or. Horst Siukr. Aii/Kkł/urif/. w Ci-schUhtlh lir Gnmdbcgrtffc, Ikl. I. n. 244 n.

2

Wilhelm Wliidctbuiul. Heinz llrlmMoctli, Ij-hrbttch rtrr (h’svhtchtc tlrr flittosoplilc, J.C.II Mohr. Tilhlngcn I0!>7, .s M7.^r».