image7

ALTERNACJE SAMOCil O-SKOWE

I.    Alternacja zachodząca przed afiksarni powodującymi alternaejie spółgłoskowe (palalalizacjie i dyspalatalizacje): a : e, o: e. Są one ściśle związane z altcmacjami spółgłoskowymi.

II.    Alternacja zachodząca przed zerem fonologicznym lub przed morfę mam i o nagłosie spółgłoskowym: 0 : v w tcmatacli imiennych, przedrostkach i przyrostkach. ę ■' <{, o : u. Altemacjc niczwiązane z altcmacjami spółgłoskowymi.

III.    Alternacja zachodząca przed czasownikowym suit ksera -a : o u, a - u, 0 : v. Altemacjc niezwiązane z altcmacjami spółgłoskowymi.

Altemacjc typu I a, o (u) : e

Występuje w e fleksji i dcrywacji (w tematach imiennych i czasownikowych). Alternacja a. o : e zachodzi głównie w modemach rdzennych, ale możliwa jest lakżc w morfę mach derywacyjnych (szalony . szaleniec). We fleksji rzeczownikowej zachodzi przed końcówkami palatali/ujacymi (kwiui • kwiecie). W derywacji zachodzi przed suftksami katalizującymi oraz w formacjach tworzonych paradygmaiyczne (miasto : mieścina). We fleksji możliwa jest tylko alternacja e . o ograniczona do typu ramienia : ramiona. Alternacja e : a ma szerszy zasięg w derywatach od podstaw czasownikowych, e : o dominuje w formach od podstaw imiennych.

Altcrnacjc typu II

Alternacja O: V (w tematach imiennych, przedrostkach, przyimkachi końcówkach ruchomych)

Ma najszerszy zakres we fleksji : derywacji imiennej oraz przedrostkach czasownikowych, węższy- we fleksji czasownikowej. Samogłoskąal tonując z 0 jest najczęściej e, rzadziej i/y, wyjątkowo a. o. Altcrnacje te warunkowane są zarówno fonologicznie, jak i morfologicznie. Alternacja 0 : o ogranicza się do czterech tematów imiennych: kotła. kocioł, kozła : kozioł., osła ■ osioł, cieśla : ciesiołka.

Alternacja 0 : i/y w tematach imiennych występuje w podstawach zakończonych na półsamogłoskę/.występuje po wargowych i tylnojęzykowych, po i. n (elegijny, kolonijny). Alternacja 0 : e występuje w asylabicznych tematach imiennych, równych rdzeniowi, np. psa pies; w niektórych tematach zakończonych grupą spółgłoskową.

Alternacja 0 : V w prefiksach werbalnych. W przedrostkach czasownikowych epente/a e pojawia się podobnie jak w lematach imiennych. Samogłoska c występuje po wygłosowej spółgłosce prefiksu (pod-pierać. pod-eprzeć).

Alternacja 0 : e w przyimkach, tu epente/a e w asylabicznych przyimkach w, z jest regulowana przez czynniki fonologic/.ne. bowiem zapobiega powstawaniu i uproszczeniu grup wielospółgłoskowych na granicy modemów (we Wrocławiu, ze szkła). Naiomiast w przyimkach sylabicznych ma miejsce zawsze przed opartymi na mn- / mń- formami zaimka iw. ode mnie, przede mną.

4