img005

16 Eurypides • Tragedie

kiedy lubowano się w formach niezwykłych, tajemniczych, ekstatycznych, nadszedł czas przewagi takich właśnie religii w ludzkich sercach i umysłach, i to na cale wieki.

Eurypides był i w swojej twórczości dramatycznej, i w swej filozofii, i w literackim traktowaniu podjętych treści niejednokrotnie prekursorem, bardzo wczesnym, czasów hellenistycznych. Jedno z ostatnich dzieł tragika. Bakchantki, miały stać się ulubioną tragedią tej nowej, nerwowej epoki. Podamy tylko kilka różnego rodzaju przykładów rozmaitych i licznych przejawów tego zjawiska. W zbiorze Tcokrytowych bukolik (Idyll. 26) osobne miejsce zajmuje dość niezwykły utwór Lenai e Bakchai, w którym oba człony tytułu są określeniem nienad. Podejmuje on w innej poetyce temat rozszarpania Pcntheusa przez matkę i inne bakchantki, z morałem potępiającym Pcntheusa: .mech nikt nie waży się sądzić spraw bożych", zupełnie jednoznacznym - nie tak jak w tragedii Eurypidesa. Dla Rzymian przerabiali Bakchantki ich tragicy republikańscy: Pakuwiusz i Akcjusz. za cesarstwa adaptowano je na ulubione pantomimy. Swoistym a potwornym dokumentem popularności sztuki jest głośny fakt historyczny. Oto kiedy wódz rzymski Marek Licy-niusz Krassus poniósł klęskę w wojnie przeciw Partom i zginął pod Karrami, na odbywających się potem uroczystościach weselnych syna jego przeciwnika wystawiano na dworze partyjskim Eurypideso-we Bakchantki. Aktor grający Agaue wniósł wówczas na scenę jako rekwizyt zatkniętą na tyrsic głowę Krassusa, intonując przy aplauzie dworskiej publiczności pieśń:

Niesiemy z góf do lioir.u gatąż bluszczu świeżo ocielą, szczęśliwy lup z polowania.

Było to w roku 53 p.n.c.^ł

Sztuka-mistcrium miała oddziałać nie tylko na świat pogański. Cclsus, ncoplatomk z II w., który zwalczał mozaizm i chrystia-nizm, przeprowadzi! znamienną paralelę między bogiem bakchan-tek a Chrystusem, a wielki pisarz chrześcijański, Klemens Aleksandryjski, w wieku III dopatrywał się w mistycznej uczcie bakchantek symbolu komunii wiernych z Chrystusem. Nic dziwi nas zatem, że

’ Zob. Plutaich {Cmu. 33); T. Smko. Zar/S historii literatur//peckiej, LI: Literatura archaicsna i klasyczna: wiek VHHVp.n e v/lqante. Warezawr Państwowe Wydawnictwo Naukowe, t9S9, s 582. (przyp. red.) clirześcijańska tragedia O męce Chrystusów} (Christóspasekon) -centon, czyli składanka z wierszy Eurypidesowych, prz>'pisywana obecnie znów z dużym prawdopodobieństwem Grzegorzowi z Na-zjanzu (IV w.), czerpie wyjątkowo obficie z Bakchantek. Jej też zawdzięczamy urywki partii tekstu w rękopisach cuiypidejskich niczachowanej.

Dla Renesansu i humanizmu były Bakchantki zbyt obce i dopiero właściwie wiek XIX, od romantyków poczynając, odkrył porażającą poezję tej tragedii i ujrzał wielki problem walki człowieka z bogiem. W wieku XX odnotowujemy kilka dramatycznych parafraz starej sztuki. Że zachowuje ona siłę inspiracji, niech świadczy przykład z czasów najnowszych i z polskiej sceny. Wybitny spektakl pantomimy wrocławskiej JIcnryka Tomaszewskiego Przyjeżdżam jutro czerpie motywy talie z Eurypidesowych Bakchantek.

Przekłady polskie dali jak zwykle Zygmunt Węclcwski (w wydaniu kompletnym: Tragedie Eurypidesa, cz. I-III, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1881-1882) i Jan Kasprowicz (w wydaniu kompletnym: Eurypidesa Tragedie, ze wstępem T. Sinki, Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności, 1918, t. I-Ill) oraz w roku 1900 poeta Ludwik Eminowicz, oddając tragedię grecką i izomctrycznie (wszystkie trymetry oryginału zc spadkiem męskim), i rymując, co dało eksperyment ciekawy, ale wyjątkowo trudny do przyjęcia w naszych konwencjach.¹

1

Zob. L. Eminowicz. ilofcAciifl:. [w:] „Sjirawozjijnic Dyrtkcyi C.K. Gimna-zyum w Jaśle za iak szkolny 19C0". (pncyp. red.)