img131�0x581

Epoka pr/cdptśmktina

20 TolT zmieniły się w TroT. TM — stąd w języku polskim z prasłowiańskiego *horda, *goira (gwiazdka oznacza formy nic zaświadczone, lecz odtworzone za pomocy stosownych metod językoznawstwa historyczno-porównawczcgo) mamy broda głowa: na południu — w TraT, TlaT — stąd bułgarskie brudu, głava (także w języku czeskim i słowackim mamy brada. hlava, a to dlatego, iż w czasie, gdy następowała opisywana tu zmiana, przodkowie Czechów i Słowaków przcjściow'o oddalili się od pozostałych plemion zespołu zachodniego. zbliżyli natomiast do plemion południowych); wreszcie na wschodzie — w ToroT. ToloT stąd rosyjskie boroda. gołota. Podobnie odrębnie na zachodzie, południu i wschodzie rozwinęły się prasłowiańskie grupy TerT, TclT, tu jednak wyniki zostały do pewnego stopnia zalurte przez późniejsze zmiany.

Ostateczne ukształtowanie się zespołów dialcktalnych zachodnio-. wschodnio- i południowosłowiańskiego (po powrocie przodków Czechów i Słowaków do zespołu zachodniego) ilustruje zmiana prasłowiańskich grup spółgłoskowych tj, kt' i dj. Na zachodzie tjikt' rozwinęły się w c, a dj w dz — stąd z prasłowiańskich wyrazów *j v(tja «świeca», *nvkit> «noc» (w ramach rodziny indocuropejskiej spokrewniony z nim jest rn.in. łaciński wyraz nox. dopełniacz noctis: o samogłosce t. będzie mowa później), *medja «micdza» (por. spokrewnione łacińskie medius «śrcdni. środkowy*) mamy w języku polskim świeca, noc, miedza: na wschodzie -- w <?, £ — stąd rosyjskie steća, not. meta: wreszcie na południu rozwój był niejednolity (co odzwierciedla istniejące juz podówczas zróżnicowanie tego zespołu): w ć.j (stąd słoweńskie    noć, me ja), w e, d: (stąd scrbochorwackic

steća, noó, meda - litera (/oznacza tu di) i w śt, zd(stąd bułgarskie Stella, nolt, metdd).

Zespół zachodni też zresztą nic był nigdy zupełnie jednolity Wspomnieliśmy już o tym. że przodkowie Czechów i Słowaków przez pewien czas znaleźli się w orbicie rozwojowej zespołu polu dniowosłowiańskiego. co nic pozostało bez śladu w ich języku Ostatecznie zespól zachodni rozpadł się na trzy podzespoły dialck talnc. Pierwszy z nich. czesko-słowacki. dał początek dwu istnieją cym dziś. bardzo bliskim sobie językom: czeskiemu i słowackiemu Do drugiego podzespołu, łużyckiego, należały plemiona słowiań skie mieszkające między Odrą a ł.abą. na obszarze historycznych Lużyc i Milska. W większości uległy one niemieckiej fali ger-

manizacyjnej. Ich potomkowie. Łużyczanie (lub — jak się sami 21 nazywają - Serbowie łużyccy), żyją dziś w liczbie niewiele przekraczającej 100 tysięcy we wschodnich Niemczech, na pograniczu historycznych Prus i Saksonii, i mówią dwoma odrębnymi, choć bardzo sobie bliskimi językami: dolnołużyckim. bliższym polskiemu. w okolicach miasta Cottbus (po słowiańsku Chociebuż), i gómołużyckim. bliższym czeskiemu, w okolicach miasta Bautzcn (po słowiańsku Budziszyn). Wreszcie na trzeci podzespół, lcchicki, składały się dialekty przodków Polaków i dialekty plemion pomor-sko-połabskich. zamieszkujących pas ziemi nad Bałtykiem od ujścia Wisły aż za Łabę. Tc ostatnie w ogromnej większości wymarły pod naciskiem niemieckiego Drang nach Osten. Do dziś ocalała tylko kaszubszczyzna, którą okoliczności historyczne związały z dialektami Polski kontynentalnej. Dopiero w bieżącym stuleciu wymarł dialekt słowiński z okolic jezior Gardno i ł.cbsko. Z pozostałych dialektów pomorsko-połabskich najdłużej, bo aż do XVIII wieku, utrzymał się najdalej na zachód wysunięty dialekt Drzewian połab-skich, używany w okolicach Luneburga na zachód od Łaby. Inne dialekty uległy naporowi niemczyzny bądź już w średniowieczu (między Łabą a Odrą), bądź nieco później (na wschód od Odry. na Pomorzu Zachodnim i - oprócz wspomnianego dialektu słowińskiego - Środkowym).

Dla pełności obrazu dodajmy, że zespół wschodniosłowiański. mimo rozległości swego terytorium, najdłużej utrzymywał względną jednolitość i w zasadzie dopiero w XIV wieku rozpadł się na trzy osobne języki: rosyjski, białoruski i ukraiński. W zespole południowym natomiast, najbardziej wewnętrznie zróżnicowanym, od początku wyraźnie się sobie przeciwstawiały podzespoły zachodni i wschodni, co uczeni wiążą z dwoma słowiańskimi prądami migracyjnymi na południe: z pierwotnej praojcz.yzny przez Bramę Morawską i przełęcze karpackie oraz z obszarów wschodnich wzdłuż głównego grzbietu karpackiego. Z czasem podzespół zachodni dał początek dwu językom: słoweńskiemu i serbochorwackicmu -Chorwaci i Serbowie mówią jednym językiem: różnice dotyczą szczegółów wymowy i części słownictwa, a najważniejsza ma charakter zewnętrznojęzykowy: katoliccy Chorwaci używają, jak Słoweńcy, alfabetu łacińskiego, natomiast prawosławni (częściowo też, zwłaszcza w Bośni, muzułmańscy) Serbowie, jak Macedończycy