img131�0x581

Epoka prmJptiai(crina

20 TolT zmieniły się w TroT. Tlol — stąd w języku polskim z prasłowiańskiego • horda, *golra (gwiazdka oznacza formy nic zaświadczone. lecz odtworzone za pomocą stosownych metod językoznawstwa historyczno-porównawczcgo) mamy broda głowa; na południu — w TraT, TtaT — stąd bułgarskie broda, gtava (także w języku czeskim i słowackim mamy brada. blava. a to dlatego, iż w czasie, gdy następowała opisywana tu zmiana, przodkowie Czechów i Słowaków przejściowo oddalili się od pozostałych plemion zespołu zachodniego. zbliżyli natomiast do plemion południowych); wreszcie na wschodzie — w ToroT. ToloT — stąd rosyjskie boroda, golova. Podobnie odrębnie na zachodzie, południu i wschodzie rozwinęły się prasłowiańskie grupy TerT. TclT, tu jednak wyniki zostały do pewnego stopnia zatarte przez późniejsze zmiany.

Ostateczne ukształtowanie się zespołów dialcktalnych zachodnio-. wschodnio- i południowosłowiańskiego (po powrocie przodków Czechów i Słowaków do zespołu zachodniego) ilustruje zmiana prasłowiańskich grup spółgłoskowych tj, kt' i dj. Na zachodzie ijikt' rozw inęły się w c, a dj w d: — stąd z prasłow iańskich wyrazów *s v(tja «świccu». *noklb «noc» (w ramach rodziny indocuropejsktcj spokrewniony z nim jest in.in. łaciński wyraz nox. dopełniacz nociir. o samogłosce b będzie mowa później), *medja «micdza» (por. spokrewnione łacińskie rnedius «śrcdni, irodkow v») mamy w języku polskiminieco, noc, miedza\ na wschodzie w ć. i stąd rosyjskie steła, not. meia: wreszcie na południu rozwój był niejednolity (co odzwierciedla istniejące już podówczas zróżnicowanie tego zespołu): w f.j(stąd słoweńskie iveia. rux\ ineja), w ć. d: (stąd scrbochorwackic srtća, noi, meda — litera d oznacza tu di) i w i/, id (stąd bułgarskie srełta, noit, nwida).

Zespół zachodni też zresztą nic był nigdy zupełnie jednolity. Wspomnieliśmy już o tym. że przodkowie Czechów i Słowaków' przez pewien czas znaleźli się w orbicie rozwojowej zespołu połu-dniowosłowiańskiego. co nic pozostało bez śladu w ich języku. Ostatecznie zespół zachodni rozpadł się na trzy podzespoły dialck-talnc. Pierwszy z nich. czesko-słowacki. dał początek dwu istniejącym dziś. bardzo bliskim sobie językom: czeskiemu i słowackiemu. Do drugiego podzespołu, łużyckiego, należały plemiona słowiańskie mieszkające między Odrą a ł.abą. na obszarze historycznych Lużyc i Milska. W większości uległy one niemieckiej fali ger-

manizacyjnej. Ich potomkowie. Łużyczanie (lub — jak się sami 21 nazywają - Serbowie łużyccy), żyją dziś w liczbie niewiele przekraczającej 100 tysięcy we wschodnich Niemczech, na pograniczu historycznych Prus i Saksonii, i mówią dwoma odrębnymi, choć bardzo sobie bliskimi językami: dolnołużyckim. bliższym polskiemu. w okolicach miasta Cottbus (po słowiańsku Chociebuż), i gómołużyckim. bliższym czeskiemu, w okolicach miasta Bautzcn (po słowiańsku Budziszyn). Wreszcie na trzeci podzespół, łechicki. składały się dialekty przodków Polaków i dialekty plemion pomor-sko-połabskich. zamieszkujących pas ziemi nad Bałtykiem od ujścia Wisły aż za Labę. Tc ostatnie w ogromnej większości wymarły pod naciskiem niemieckiego Drang nach Osien. Do dziś ocalała tylko kaszubszczyzna, którą okoliczności historyczne związały z dialektami Polski kontynentalnej. Dopiero w bieżącym stuleciu wymarł dialekt słowiński z okolic jezior Gardno i Łebsko. Z pozostałych dialektów pomorsko-połabskich najdłużej, bo aż do XVIII wieku, utrzymał się najdalej na zachód wysunięty dialekt Drzewian połah-skich, używany w okolicach Luncburga na zachód od Łaby. Inne dialekty uległy naporowi niemczyzny bądź już w średniowieczu (między Labą a Odrą), bądź nieco później (na wschód od Odry. na Pomorzu Zachodnim i - oprócz wspomnianego dialektu słowińskiego - Środkowym).

Dla pełności obrazu dodajmy, że zespół wschodnioslowiański. mimo rozległości swego terytorium, najdłużej utrzymywał względną jednolitość i w zasadzie dopiero w XIV wieku rozpadł się na trzy osobne języki: rosyjski, białoruski i ukraiński. W zespole południowym natomiast, najbardziej wewnętrznie zróżnicowanym, od początku wyraźnie się sobie przeciwstawiały podzespoły zachodni i wschodni, co uczeni wiążą z dwoma słowiańskimi prądami migracyjnymi na południe: z pierwotnej praojczyzny przez Bramę Morawską i przełęcze karpackie oraz z obszarów w schodnich wzdłuż głównego grzbietu karpackiego. 7, czasem podzespół zachodni dał początek dwu językom: słoweńskiemu i scrbochorwackicmu -Chorwaci i Serbowie mówią jednym językiem: różnice dotyczą szczegółów wymowy i części słownictwa, a najważniejsza ma charakter zewnętrznojęzykow'y: katoliccy Chorwaci używają, jak Słoweńcy, alfabetu łacińskiego, natomiast prawosławni (częściowo też, zwłaszcza w Bośni, muzułmańscy) Serbowie, jak Macedończycy