IMGV06

który narzuca nam rodziców, wyposażenie dziedziczne²⁷,układa koleje i warunki życia jako dolę szczęśliwą lub niedolę²⁸, tak w biografii jednostek ludzkich, jak też w historii narodów i ludzkości.

Teorie pedagogiczne często los absolutyzują, podciągając wszystko pod to pojęcie, w którym jesteśmy, żyjemy i któremu ulegamy, ponieważ los włada nami. Jednakże Los-Absolut może być traktowany bardzo różnorodnie: albo 1° - fatalistycznie jako „nieubłagany los” (grecka moira)> który jest nam przeznaczony i wobec którego jesteśmy bezradni, albo 2° - deterministycznie, gdy los zależy od przyczynowego porządku świata i od praw rządzących rzeczywistością, dzięki czemu człowiek ma możność wpływania na swój los przez posłuszeństwo prawom natury (naturum parendo vincitur - Bacon), albo też 3° — indeterministycznie, gdy los pojmujemy jako działanie czystego przypadku, a nie konieczności, stąd „człowiek skazany na wolność” musi stale wybierać sposób działania, tworzyć wartości i kształtować swój los, ponieważ „istnienie poprzedza istotę”, jak głosi egzystencjalizm J. P. Sartre’a²⁹.

Tylko dla chrześcijaństwa los nie jest absolutem, skoro jedynie w Bogu, a nie w losie „żyjemy, ruszamy się i jesteśmy” (Dz 17,28). Los więc człowieka, narodu i ludzkości jest w ręku Boga, który jest miłością, dobrocią i wszechmocą. Stąd chrześcijanie wierzą, że nie przypadek rządzi światem, lecz Wola i Opatrzność Boża, w której liczy się nawet włos spadający z głowy (Łk 11,7; Mt 10,30). Dlatego chrześcijaństwo w losie ludzkim odróżnia tak czynniki anankastyczne, czyli prze-znaczeniowe (gr. ananke - przeznaczenie), nieodwracalne jak śmierć i sąd, grzech i kara za grzechy, jak i czynniki wokacjonalne, czyli powołaniowe (łac. vocatio - powołanie) do wolności człowieka obdarzonego łaską. Tak tedy wolność, łaska i los wyznaczają³⁰ w ramach Opatrzności Bożej drogę życiową chrześcijanina. ^{1 2 3 4 5 6 7 8 9 10}

W związku z tą złożonością los w praktyce życiowej najczęściej nie jest raz na zawsze ustabilizowany, lecz bywa zmienny, przy tym zmienność fortuny {fortuna variabilis, Deus mirabilis, jak powiedział Szymon Starowolski szwedzkiemu królowi Gustawowi) może być nieoczekiwana i nawet cudowna, ale najczęściej spowodowana jest udziałem ludzi, zdziałana przez człowieka. Nawet przysłowie polskie mówi, że „człowiek jest kowalem swojego losu”, gdy roztropnie przewidując przyszłość gromadzi w sobie kapitał życiowy nauki, moralnych uczynków i ludzkości wobec innych. O wiele bardziej akty-wistyczne wobec losu staje się stanowisko chrześcijańskie, które nie tylko wyraża się w formie modlitewnej prośby o odwrócenie złego, ale także występuje w formie poznawczej przez naukowe poznawanie we wszystkich działaniach natury, życia, wychowania, historii istniejących praw, ładu, porządku ustanowionego, mądrości Bożej i chwały, czyli tego wszystkiego, co nosi nazwę Logosu (gr. logos- słowo, nauka), jako powszechna prawidłowość i rozum świata^{11 12}. Przy tym chrześcijaństwo zna w świecie i wielbi stwórcze działanie Logosu, mądrości Bożej uosobionej w drugiej Osobie Trójcy Św., której „światłość prawdziwa (...) oświeca każdego człowieka przychodzącego na świat” {J 1,9). Logos więc swą łaską Zbawiciela wplata się w losy ludzi, narodów i dzieje ludzkości, a wychowanie chrześcijańskie, jak już wiemy, stara się o wzrost łaski uświęcającej w wychowanku przez poddanie całego człowieka i jego warunków bytowo-losowych działaniu Logosu i o doprowadzeniu do współpracy chrześcijanina z łaską.

W związku z niespodziankami losowymi i ich możliwą łaskawością w każdej pedagogice losu współcześnie nabiera centralnego znaczenia spotkanie (niem. Begegnung, łac. concursio), które ma dziś stanąć na równi z takimi kategoriami, jak nauczanie, kształcenie i wychowanie¹³. Spotkanie jest głównie zdarzeniem losowym i dotyczy przede wszystkim spotkania z prawdziwym człowiekiem, który wskaże cel życia, porwie za sobą, wciągnie na drogę wysiłków, ukaże sens pracy nad sobą, ale także obejmuje spotkania z dziełami mówiącymi o człowieku, spośród których można wybierać. W łączności z tym współcześnie opracowano

177

1

F. Schottlander, Muter ais Schicksal, 1949; H. Nohl, Charakter und

2

Schicksal, Frankfurt 1947.

3

²⁸    J. S t r o j n o w s k i, Prasłowiańska „dola" jako elementarna wiedza o dziedzicz

4

ności i konstytucji, „Roczniki Filozoficzne KUL” 1964 z. 4 s. 91-95.

5

²⁹    K. S o ś n i c k i, Pojęcie „losu" we współczesnej pedagogice, „Kwartalnik Pedago

6

giczny” 1938 nr 1/2; Tenże, „Los" jako iródlo celów wychowania (W:) Istota i cele wy

7

chowania, Warszawa 1964 s. 176-187.

8

¹⁰ R. G u a r d i n i, Freiheit, Gnade und Schicksal. Drei Kapitel der Deutung des

9

Daseins, Munchen 1949; (tł. poi.), Koniec czasów nowożytnych. Świat i osoba. Wolność,

10

laska, los, Kraków 1969.

11

³¹ H. J o b a n n s e n, Der Logos der Erziehung, 1925.

12

F. Bohnsack, Bildung und Begegnung, „Internationale Zeitschrift fur Erzie

13

hung” 1961 s. 257; B. Na Wroczyński, Szukajmy człowieka!, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1964 nr 3 s. 11.