Kalecki4

Zaczątki teorii koniunktury

Po krachu funta kryzys finansowy zataczał coraz szersze kręgi. Sytuacja banków amerykańskich zaczęła nasuwać analogiczne wątpliwości jak banków niemieckich i angielskich. Poza tym w szeregu europejskich banków emisyjnych po stratach poniesionych na spadku funta zdecydowano się na stopniowe przejście z dewizowo-zlotego na złoty system pokrycia i w związku z tym wymieniać zaczęto dewizy dolarowe na złoto. W rezultacie nastąpił znaczny odpływ złota ze Stanów Zjednoczonych, który zahamowany został drogą zawarcia umowy co do nie-wycofywania wkładów przez Francję; Francja zażądała przy tym gwarancji w sprawie ostrożności polityki kredytowej banków amerykańskich i stopa dyskontowa w Stanach Zjednoczonych została podwyższona. Na całym zresztą świecie wystąpiła tezauryzacja (przechowywanie) banknotów — z obawy trzymania wkładów w nie budzących już zaufania bankach — która często przechodziła w tezauryzację złota lub gromadzenie towarów z obawy przed spadkiem wartości poszczególnych walut.

4. Tuż przed wybuchem zaburzeń finansowych w Europie kapitalizm międzynarodowy próbował przeprowadzić skoordynowaną akcję dla złagodzenia kryzysu światowego. Temu celowi służyły podróże gubernatora Banku Angielskiego Montagu Normana i oświadczenie Hoovera w sprawie długów. Krach niemiecki, który wnet po tym ostatnim nastąpił, był niejako sygnałem do przejścia od prób międzynarodowej organizacji kapitalizmu do polityki skłóconych imperializ-mów. We wszystkich krajach rozbrzmiał wojenny okrzyk: ratowania na gruzach świata własnej „narodowej gospodarki”. Gdy jedni wodzowie nawołują do ofiar na ołtarzu stałości waluty, inni wskazują na spadek jej wartości jako narzędzie podboju świata.

Rozwój hitleryzmu w Niemczech pozostawał w ostatnich miesiącach niewątpliwie w ścisłym związku z kryzysem finansowym. Obecna sytuacja gospodarcza snadnie przedstawiona być mogła jako dzieło rąk zagranicy, a tłumy — utwierdzone w oczekiwaniu wybawienia przez przewrót „narodowy”. Nie jest wykluczone, że w terminie wygaśnięcia umowy o niewycofywaniu kredytów krótkoterminowych (luty 1932) wystąpi na scenę „lud hitlerowski” i wyręczy kapitalistów niemieckich w ogłoszeniu moratorium długów zagranicznych.

Polityka Francji nastawiona jest całkowicie na nieuszczuplenie jej kapitałów finansowych, co zresztą przy obniżonym poziomie cen oznacza bardzo poważne zwiększenie jej udziału w majątku światowym. Obawiając się o całość swych wkładów, Francja narzuca Stanom Zjednoczonym i poniekąd całemu światu deflację, choć zaostrza w ten sposób kryzys światowy i podcina podstawy swego eksportu. Lecz cóż robić: przed rozbrojeniem — bezpieczeństwo.

Odwrotnie niż we Francji — w Anglii zwyciężył przemysłowiec nad bankierem. Gdy City zagrożona jest przez dewaluację w swej roli bankiera świata, przemysł marzy o opanowaniu — przy zdeprecjonowanej walucie — rynków Imperium Brytyjskiego i Dalekiego Wschodu. Przebudzenie z tych snów nastąpi, gdy podnosić się zaczną angielskie ceny detaliczne i rozgorzeje walka o zwyżkę płac.

Przeżywamy teraz czasy przypominające pod wieloma względami wielką wojnę; będą one nie mniej brzemienne w następstwa.