Kukułka5

VII. Tworzenie oraz funkcjonowanie instytucji międzynarodowych

Powyższe przeciwieństwa i tendencje nie występują z dużą silą w większości pozarządowych instytucji międzynarodowych. Zaznaczają się wyraźnie głównie w tych, które są nastawione na zysk. Natomiast-większość tych instytucji zakłada sobie pogłębianie solidarności międzynarodowej i wymiany doświadczeń różnych grap zawodowych oraz grap zainteresowań (oświatowych, kulturalnych, naukowych, sportowych i innych), których to potrzeb instytucje rządowe nie są w stanie zaspokoić. Ów proces-instytucjonalizacji stosunków pozarządowych kształtuje sieć więzi i interakcji międzynarodowych, które uzupełniają, wzbogacają i pogłębiają działania oraz interakcje międzyrządowe, przyczyniając się zarazem do uwiarygodnienia określonego ładu międzynarodowego. Po drodze niejako ułatwiają one rozwiązywanie sprzeczności i łagodzenie napięć między państwami, jak również umacnianie nadwątlonych więzi, między nimi., Wiadomo, że kanały pozarządowe wykorzystywane są zwłaszcza wtedy, kiedy kanały rządowe nie funkcjonują, gdyż zostały zablokowane. • ■■■

2. Rodzaje insty tucji

W rezultacie procesów instytucjonalizacji życia międzynarodowego powstało wiele instytucji międzynarodowych. Spełniają one role -jak to określi!. Joseph Franke! - „agencji ładu międzynarodowego”. Czynią to z pozycji poszczególnych rodzajów stosunków międzynarodowych, w których są profil owo usytuowane. Częściowo mają one charakter międzyrządowy, w większości zaś są pozarządowe. Łączą one ponad granicami stowarzyszenia narodowe i określone grupy jednostek. Tworzą takie określone więzi między państwami. Luźne początkowo ugrupowania regionalne przybierają niekiedy formę zinstytucjonalizowanych organizacji międzynarodowych (jak Grupa Wy-szehradzka, Inicjatywa środkowoeuropejska, Rada Państw Morza Bałtyckiego czy Czarnomorska Współpraca Gospodarcza).

Największą rolę w rozwoju zakresu, intensywności i dynamiki stosunków międzynarodowych odgrywają instytucje polityczne. Jest to prosta konsekwencja faktu, że stosunki polityczne maja prymat wśród pozostałych rodzajów stosunków międzynarodowych. Jest to także uzasadnione historycznie. Kiedy po I wojnie światowej załamał się mechanizm równowagi sił między mocarstwami, ukształtowany na przełomie XIX i XX wieku, a rozpatrywany przede wszystkim pod kątem prawa międzynarodowego, wtedy pojawiły się- nowe siły, idee i instytucje, które angażowały polityków oraz formułowały cele i zadania polityczne. Ich podstawowe dokumenty (pakty, karty, statuty) były inicjowane przez polityków, ale interpretowane przez prawników. Do największych tego typu instytucji w XX wieku należały dwie globalne organizacje polityczne: Liga Narodów i. Organizacja Narodów Zjednoczonych.

Rola globalnych instytucji politycznych polegała i polega na dążeniu do kreowania i zabezpieczania określonego lado międzynarodowego, a zarazem gwarantowania państwom członkowskim możliwości zaspokajania swoich potrzeb i interesów w ramach tego ładu. Najtrudniejszym zadaniem tych instytucji jest takie rozwijanie współpracy państw, aby możliwa była harmonizacja interesów państw z interesami zbiorowości międzynarodowej. W swej działalności muszą one liczyć się z czynnikami potęgi i siły w stosunkach międzynarodowych oraz z wymogami, wzajemności i wspólnego działania w środowisku międzynarodowym. Im bardziej ulegają presji czynników potęgi i siły, tym mniej mogą harmonizować współprace międzynarodową, Z kolei spełnianie wymogu wzajemności ułatwia kształtowanie wspólnych więzi, czego najwyższym wyrazem jest formowanie instytucji wspólnotowych w rezultacie procesów integracyjnych .

Liga Narodów jako pierwsza globalna organizacja polityczna miała być instytucją zapewniającą pokój i zbiorowe bezpieczeństwo, ale nie zdołała tego czynić konsekwentnie, Organizacja Narodów Zjednoczonych jako druga z globalnych organizacji politycznych stała się instytucją, która konsekwentniej realizuje cele Karty NZ. Stała się ona globalnym forum kojarzenia interesów narodowych i różnych wymiarów bezpieczeństwa swoich członków. Wniosła wielki wkład do dekolonizacji świata oraz do rozwoju prawa międzynarodowego i praw człowieka. Ułatwiła też rozwiązywanie

137