Kukułka4

VII, Tworzenie oraz funkcjonowanie instytucji międzynarodowych

Prakseologowie uznali za instytucje zespoły współdziałających ludzi, zorganizowane w imię wspóisprawstwa oraz mających odpowiednie przygotowanie i wyposażenie.

Przesłanki politologicznej interpretacji pojęcia „instytucja” możemy znaleźć w dziele wybitnego socjologa Bronisława Malinowskiego pt. „Dynamika zmian kuj tury”. lako instytucję traktował on bowiem zorganizowane działanie grupy ludzi na rzecz zaspokajania potrzeb ludzkich, a opierające się na normach prawnych lub zwyczajowych (a nawet na mitach i legendach). Od typów zaspokajanych potrzeb uzależnia! typologię instytucji,

Ogólnie możemy przyjąć, że instytucje są ustrukturalizcwanymi formami organizacji społecznej oraz zależą od myślenia wartościującego teraźniejszość i rzutującego w przyszłość, instytucjonalizacja jest więc źródłem zmian i ewolucji danej zbiorowości. Jest ona inna w poliarchicznym środowisku międzynarodowym niż w hierarchicznym układzie stosunków społecznych wewnątrz państw. Geneza procesów? instytucjonalizacji w międzynarodowej sferze stosunków społecznych 'wiązała się i wiąże z określonymi potrzebami regulowania i utrwalania pożądanych działań i interakcji większych lub mniejszych grup uczestników stosunków międzynarodowych. Prowadziła ona i prowadzi do tworzenia trwałych i celowo współdziałających zespołów działań oraz interakcji między narodowych, uzupełniając tradycyjną sieć sto simko w dyplomatycznych, kiedy nie mogą one same sprostać nowym potrzebom, W ten sposób powstają nowe węzły komunikowania wzajemnego, tworząc trwale ramy zbiorowego rozpatrywania i rozwiązywania wspólnych problemów.

Mechanizmem sprawczym tworzenia instytucji międzynarodowych od początku XIX wieku były kon.fereo.cje dyplomatyczne, które dotąd stanowiły jedynie rozszerzone forum tradycyjnej dyplomacji. Stopniowo wprowadzono do nich tzw. zabiegi czy urządzenia techniczne, jak chociażby periody cz-ność konferencji dla rozpatrywania pewnych problemów, jak również biorą lub sekretariaty dla zapewnienia łączności z członkami konferencji i ciągłości prac między sesjami. Walor ciągłości funkcjonowania nabiera bowiem coraz większego znaczenia w rozwoju wielostronnych stosunków między państwami. On więc decyduje o procesie tworzenia nowych instytucji międzynarodowych, a zatem o instytucjonalizacji życia międzynarodowego.

Najbardziej znamiennym wyrazem procesów instytucjonalizacji stał się rozwój i upowszechnianie się organizacji, międzyrządowych po roku 1815, a zwłaszcza po roku 1945, Były one zakładane i konstytuowane przez państwa oraz działają w ich imieniu poprzez przedstawicieli rządów. Ich racją bytu jest konsolidowanie i utrwalanie akceptowanego przez daną zbiorowość państw ładu międzynarodowego, odpowiadającego potrzebom i interesom tychże państw. W miarę rozwoju agencji międzynarodowych, które spełniają usługi specjalistyczne, uzasadnienie ich istnienia znajduje się coraz częściej w potrzebie polepszania jakości stosunków między państwami oraz jakości życia wewnątrz państw. Równolegle z rozwojem ilości' instytucji międzynarodowych zarysowała się też tendencja rozszerzania ich kompetencji i funkcji.

W różnych dziedzinach i zakresach stosunków międzynarodowych instytucjonalizacja dokonywała się wtedy, kiedy pewna zbiorowość państw akceptowała ogólnie dotychczasowe działania i interakcje “wzajemne (zwyczajowe lub nawykowe) oraz uznawała za celowe ich powtarzanie, utrwalanie normatywno-organizacyjne oraz kontrolowanie zbiorowe. Procesy instytucjonalizacji obejmują stosunki bilateralne i wielostronne, regionalne i globalne, sojusznicze i wspólnotowe oraz różne dziedziny życia międzynarodowego. Mają one nieco odmienne znaczenie dla państw mniejszych i słabszych niż dla mocarstw. Dla tych pierwszych .zwiększają one szanse korzystania z zasady suwerennej równości oraz zmniejszają ewentualne zagrożenia ich potrzeb i interesów, objętych zbiorową ochroną określonej instytucji. Jednocześnie instytucjonalizacja chroni dany ład międzynarodowy przed zakusami tych mocarstw, które chciałyby ten ład naruszyć w imię swych hegemonieznych czy egoistycznych interesów. Z tych dwóch znaczeń instytucjonalizacji wynikają też przeciwstawne dążenia do przyśpieszania łub hamowania procesów instytucjonalizacji poszczególnych dziedzin stosunków międzynarodowych (jak np. w sprawie realizacji koncepcji „trwałego rozwoju’⁵ w świecie),

135