Kukułka9

VII, Tworzenie oraz funkcjonowanie Instytucji międzynarodowych

zostawiamy ONZ z jej instytucjami wyspecjalizowanymi, albo też organizacje systemu ONZ z organizacjami regionalnymi,

■ Funkcja integracyjna instytucji międzynarodowych wyraża się w zbliżaniu państw i grup społecznych, zorganizowanych wokół wspólnych celów poszczególnych instytucji. Oznacza ona mobilizowanie członków instytucji do uzgadniania i koordynacji aktywności, wzmacniając zarazem i kanalizując żywiołowość ich oddziaływań. Przejawia się to w różnych spotkaniach konsultacyjno-uzgadniają-cych wspólne stanowisko. Tego rodzaju zespalanie staje się silniejsze i głębsze, jeśli dokonuje się wokół egzystencjalnych potrzeb i interesów państw czy grup społecznych (jak np. bezpieczeństwo, integralność terytorialna, pokój, dobrobyt itp.), chociaż ich uzgodnienie jest z reguły dość trudne. Natomiast łatwiej jest integrować partnerów wokół celów technicznych, gospodarczych lub kulturowych, aczkolwiek rezultaty takiego zespolenia są znacznie słabsze i płytsze.

Nieco inaczej wygląda funkcja integracyjna, jeśli spojrzymy pod kątem trwałości jej rezultatów. Wtedy okazuje się, że więzi ukształtowane przez instytucje wyspecjalizowane (np, handlowe czy kulturalne) są w stanie 'przetrwać wielkie wstrząsy i kryzysy polityczne, przejawiając przy tym właściwości szybkiego odradzania się i towarzyszenia nowym konstelacjom środowiska międzynarodowego. Wymownymi przykładami takiej trwałości są instytucje powołane przez konferencje haskie (1899, 1907) oraz instytucje komunikacyjne.

Wymienione funkcje instytucji międzynarodowych, a więc i procesów instytucjonalizacji, występują we wzajemnym związku dialektycznym, podobnie zresztą jak mają się współzależności między instytucjami a środowiskiem międzynarodowym. Jeśli jakaś instytucja lub system instytucji nie jest w stanie stabilizować uzasadniającego jego rację bytu łado międzynarodowego, to nie może też spełniać właściwie funkcji legityraizacyjnęj i integracyjnej, a zatem zapobiegać niekorzystnym zmianom środowiska międzynarodowego. Dokonuje się wtedy proces deinstytucjonalizacji, przejawiający się w wyczerpaniu sic możliwości pewnego procesu inslytucjonaiiza-cyjnego ł nieuchronności zastąpienia go przez proces nowy. Najbardziej spektakularnym przykładem, takiej dynamiki było zastąpienie systemu Ligi Narodów przez system. ONZ. W skali kontynentalnej przykładami takimi było zastąpienie KBWE przez OB WE oraz OJ A przez Unię Afrykańską,

Warto również zauważyć, iż dynamika procesów instytucjonali-zacyjnych powoduje przechodzenie ich przez pewne fazy, w ramach których zakres i intensywność pełnionych przez instytucje funkcji zwiększają się łub zmniejszają. W fazie początkowej są one najmniejsze, w fazie wznoszącej się dochodzą do swego szczytu, w fazie schyłkowej zaczynają maleć i w fazie wyczerpywania się zanikają zupełnie. W toku przejawiania się owej dynamiki zaznaczają się też wyraźne wymogi, i cechy instytucjonalizacji jako tworzenia i funkcjonowania zorganizowanych systemów oddziaływań i realizacji wartości międzynarodowych. Muszą one mieć określone cechy istotności, zorganizowania, uporządkowania, świadomego sterowania, odnawiania się i kontrolowałności.

Wymóg istotności dotyczy zarówno wiedzy (czy informacji), na podstawie której tworzy się instytucje, jak też postępowania, które powinno być istotne dla danej zbiorowości międzynarodowej.

Wymóg celowego uporządkowania i sterowania powinien odpowiadać osiągniętemu w skali międzynarodowej zasobowi wiedzy i doświadczenia oraz spełniać warunek logiczności. Od tego zależy bowiem motywacja dynamiki zinstytucjonalizowanego postępowania, a zwłaszcza dokonywania standaryzacji procedur i ról poszczególnych instytucji. Od logiki systemu instytucjonalnego zależy definiowanie oraz normowanie sfer, sytuacji, ról i. zobowiązań międzynarodowych, jak też przewidywanie i korygowanie świadomego postępowania uczestników tego systemu. Jest to ważne dlatego, że odchodzenie od ładu instytucjonalnego grozi odejściem od ładu rzeczywistego.

Trzecim wymogiem instytucji międzynarodowych jest kontrola społeczna norm i praktyki zinstytucjonalizowanego postępowania. Dla kontroli niezbędne jest zrozumienie historii danych instytucji jako zobiektywizowanych działań ludzkich. Im bardziej owe instytucje i ich działania są dojrzałe, a więc mają swoją historię, tym bar-

145