IMG95 (2)

32 Anna Czabanowskn w,,,h_fi

Ja prowadziłem w 1905 na podwórku swój oddział, malców z czerwoną chorą, giewką. śpiewając O czett‘ wam panowie. Ata barykady. Krew nasza długo leją kaci. Ody przyprowadzono brata skrwawionego, poranionego szaszkumi, była to pierwsza krew przelana, którą widziałem ¹.

Społeczne pochodzenie przedstawicieli pokolenia, które było przedmiotem badań ^{2 3}, ma ilustrować procesy demokratyzacji społeczeństwa w początkach XX wieku. Pokolenie zwane wówczas ..mieszczańskim" rzeczywiście ma w swych szeregach duży procent przedstawicieli tej warstwy społecznej, zastanawiające mały — pisarzy pochodzenia chłopskiego. Chłopska genealogia nie jest w tym pokoleniu, jak w Młodej Polsce, istotnym elementem tworzącym literacki autoportret. Czynnikiem mitotwórczym staje się rodowód inteligencji, przy czym przeważa inteligencja pochodzenia drobnoszlachcckiego (rzadziej ziemiańskiego) i żydowskiego. Ta ostatnia grupa, ukształtowana w konsekwencji przemian asymilacyjnych i emancy-pacyjnych drugiej połowy XIX wieku, jest szczególnie zauważana, nic tylko z powodu ataków antysemickich publicystów, ale i dzięki literackiej autoprezentacji, jakiej dokonują jej przedstawiciele. Składnik osobistej mitologii artysty mogła stanowić zarówno genealogia Żyda—patrioty (Słonimski), jak i świadomie wykorzystywane stereotypy czarnej legendy (to przypadek Tuwima, opisywany w szkicu Sandauera O człowieku, który był diabłem ¹).

Literacką autobiografię i twórczość łączy niekiedy znamienny gest: wprowadzenie własnego imienia i nazwiska do utworu literackiego: tak jest u Tuwima w Symfonii o sobie:

A na imię ma ten młody Julian A po ojcu i po dziadach Tuwim Więc to on jest. on a nie kto inny! ⁴

.Anatol Stern (futur z Warszawy)*’ ⁵ pojawia się w wierszu Uśmiech primavery, .Jasieński" w butnym wierszu But w butonierce, dwuznaczny .Jarosław Iwaszkiewicz" w prowokacyjnej Zenobii Palnturze, a w utworze Wata czytamy:

JA Aleksander Wal młodzieniec o połamanym na płasko nosie w jaskrawoftdłtcj kamizelce, o odstających uszach i ślepych oczach, Studiosus phiłosophtnc. Niecała 8 m 31 ⁶.

Warto zauważyć, że w kreowaniu wizerunku poetyckiego ,ja” panuje sprzeczność między deklarowanym, pozornym tylko dcmokralyzmem, a żle ukrywaną wiarą w wyższość poety nad tłumem, postawą odi pmfanum vulgus.

Pierwsze zapamiętane doznanie poetyckie z dzieciństwa to dreszcz przy słowach kołysanki „w bramie dziad wyciąga rękę..." Pierwsza zapamiętana książka — to pozytywistyczny Gucio zaczarowany, powieść, którą potem uwieczni Miłosz. Temat dzieciństwa jest w tym pokoleniu szczególnie ważny ze względu na wspólne wszystkim przekonanie, że lata dziecięce pozostały poza granicą epok, że świat rodziców i dziadków, w którym przeżywali pierwsze lata życia, zatrzasnął się nagle i nie ma do niego powrotu. Tej samej myśli dawali jeszcze wyraz w wydanej podczas wojny w Londynie książce wspomnieniowej Kraj lat dziecinnych. Dzieciństwo ma dla nich także ogromne znaczenie epistemologiczne — tam właśnie tkwi pra-wzór poznania poetyckiego, któremu chcą pozostać wierni.

Pierwsze „dorosłe", choć nieraz czytane jeszcze w dzieciństwie książki, to dzieła Słowackiego i Sienkiewicza (sympatii do niego nigdy się nie wypierali), trochę później Żeromskiego i Conrada, jak w wierszu Iwaszkiewicza Stary poeta:

Zachłystywaliśmy się Proustem czytaliśmy Jądro ciemności Annę Kareninę Popioły ⁷.

Ale i Pokarmy ziemskie, i Whitmana, i Rimbauda, Tadeusza Micińskie-go i Berenta, prozaików niemieckich i angielskich, poetów i myślicieli rosyjskich.

Pierwsze doświadczenie generacyjne — przeżycia wojenne — ukazywali często bardzo osobiście, przez pryzmat własnej młodości (Wiosna i wojna 1918 Jarosława Iwaszkiewicza). Wydarzenia wielkiej wojny to ważny temat pokolenia: od napisanego na gorąco zbioru opowiadań Koń na wzgórzu Eugeniusza Małaczewskiego do powstającej przez dziesięć lat pacyfistycznej epopei Sól ziemi Wittlina.

1

   A. Wal. Kartki na wietrze [w:] Pisma wybrane, oprać. K. Rutkowski, t. II. Londyn 1986. s. 184.

2

   A. Siei Ciski. Grupa zawodowa literatów polskich w dwóch dwudziestoleciach [w:] Pm-Nemy socjologii literatury, op. cłt.. s. 343.

3

²* A. Sandaucr. O człowieku, który był diabłem [w:] Zebrane pisma krytyczne. t. '• Warszawa 1981.

4

J. Tuwim. Wiersze zebrane. Warszawa 1975, t. L *■ 38.

5

²⁹ Antologia futuryzmu i Nowej Sztuki, i. 206.

6

   Tamże, s. 260.

7

   J. Iwaszkiewicz, Wiersze, Warszawa 1977, t. II, s. 567.