Obrazek10

Kłopot polega na tym, że benzodiazepiny docierają do różnych części .mózgu fa\\Trra^c^h-TTrpptniy TlARA^j oprócz oczekiwanych rezultatów w postacP obniźcinTPOZlóńitt leku powodują także senność7 osłabienie pamięci i blokują nTipady pariąc^Enwę. Choć zciarza się taK, że pacjenci używają benzodiazepin dla innych ich efektów, na przykład jako leku nasennego, w każdym przypadku jednak niepożądanym objawem jest osłabienie pamięci. Dlatego wysiłki farmakologów koncentrują się na wynalezieniu takich środków, które będą łączyć się tylko ze ściśle określonymi miejscami w mózgu, co zapobiegnie pojawieniu się niepożądanych skutków.

■—^r«? Istnieją też naturalne związki chemiczne, np. peptydy blokujące wiązanie dia-zepamu [ innych benzodiazepin w tych częściach"mózgu, w których występując kompleksy receptorów GABA₃. SąTo „e^^dopenne^bel^żgd^azep^n/^ zwane en^ dozepinami. których działanie jest przeciwne do benzodiazepin, powoduje bowiem zwiększenie poziomu lęku i strachu. Ich cechą charakterystyczną jest to, że Jj^j£^aaiziglane przez neurony, ale głównie przez komórki glejowe. Pomimo wielu badań funkcje endozepin nie zostały dotąd poznane i wyjaśnione (Kalat 2006).

Zjawiska i procesy biochemiczne zachodzącejia-inaych szlakach neuroprze-kaźriikow ych, takich jak serotoninergiczny, dopaminergiczny i ncTadrenergicz-' nysą praWdopddobhie odpowiedzialne za współyyysfępowaiue zakurzep lękOr wrcii i depresji. Doświadczenia kliniczne nieprzerwanie pokazują bowiem, że leki działające na te grupy neuroprzekaźników wpływają na obniżenie objawów zarówno depresji, jak i lęku. Do poszukiwania wyjaśnień skłania między innymi skuteczność selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) w leczeniu obu zaburzeń. Uwzględniając rolę ciała migdałowatego, Siekli .SlakU.

nnon •*•»- Qłain Unllinrlo’' OnO/l\ "fnwftriftnrinioli rriAftol Iłiićtowlfr’ vi» Ifłóp.frn

zakłada się, że stężenie serotoniny (5-HTł w przebiegu zaburzeń lękowych jest wysokie, natomiast wdepnij i niskie Autorzy zauważyli bowiem, że leki z grupy SSRI uaktywniające transmisje serotoninergiczną powodują początkowo nasjlg-nfe objawów lękowych (prawdopodobnie^cTocitudzi dcTkÓrnpeńsacyjnych zmian synaptycznych, w wyniku których spada- aktywność serotoninergiczną)^ dopiero ■ na późniejszym etapie leczenia ich spadek. Ponieważ neurony serotoninergiczne łącząsig z wieloma obszarami n Waflu jimbicznego, w tym z ciałem migdałowa-tym i jego wypustkami (miedzy innymi tymi zstępującymi do jąder pnia mózgu, substancji szarej okolowodociągowej ipodwźgorza), to leki z grupy SSRI po\vo^: dują także spadek uwalnianianoradrenaliny z miejsca sinawego orazkortylcolf-beryny zpodwzgórza, co wpływarowńleznazmiany nasilenia objawów depresji (por. rys. 8.2) (ibidem, s. 31).

Próbując odpowiedzieć na pytanie o przyczyny na przykład zmian wrażliwości ciała migdałowatego czy zaburzeń o charakterze biochemicznym na szlakach neoroprzekaźnikowych, zwrócono się ku badaniom genetycznym, które aktualnie przynoszą sprzeczne rezultaty, wskazując na ogromną złożoność czynników determinujących występowanie tych zaburzeń. Choć nie znaleziono dotąd żadnego konkretnego genu, który byłby związany z fobią bądź zespołem lęku napadowego, to co jakiś czas pojawiają się interesujące doniesienia w tym względzie⁷. Aktualna wiedza o biochemicznych źródłach i mechanizmach zaburzeń lękowych pokazuje tylko jedno oblicze uwarunkowań tych problemów zdrowotnych, drugiego należy szukać w działaniu czynników psychicznych i społecznych, zwłaszcza w koncepcjach uczenia się reakcji emocjonalnych.

11.4.2. Zaburzenia lękowe jako efekt uczenia się

W koncepcjach behawiorystycznych i teorii społecznego uczenia się przyjmuje się dwa ogólne, komplementarne założenia dotyczące z jednej strony wy-_ jaśnienia przyczyn i mechanizmu powstania zaburzeń zachowania, z drugiej ich ^terapii. Powołując się na klasyczny behawioryzm G. Watsona i kolejne jego modyfikacje, powstałe pod wpływem między innymi eksperymentów B.F. Skinnera i A. Bandury, przyjmuje się założenie, że jednostka w podobny sposób. nie z tymi samymi prawami, uczy_się zarówno zachowań przystosowawczych. jak i nieprzystosowawczych (w tym różnych objawów zaburzeń). MecljKinizmy . uczenia się generalnie sprowadzić można do różnych form wajamkfiwanta, mo-delowania lub naśladownictwa. Każde zachowanie, które zostało wyuczone, bez względu na jego charakter, może podlegać przewarunkowaniu⁸ i wygaszeniu.

Jak powstają fobie, na przykład przed zwierzętami futerkowymi, już na po-czątku ubiegłego stulecia pokazali behawioryści Watson i Rayner (1920, za: Burkę 1989) na podstawie eksperymentu przeprowadzonego na jedenastomie-siecznym Albercie. Zastosowali procedurę warunkowania klasycznego,łącząc bodziec bezwarunkowy, wywołujący reakcję bezwarunkową w postaci sirachu~ z bodźcem dotąd neutralnym. Procedura przebiegała w taki sposób, że kiedy tyj-“ko/uberi Zbliżał się uo oiaiej myszki (ilio myszka zoiizaia się do Aioena), która dotąd była oodzcem neutralnym, rozlegał się przeraźliwie głośny dźwięk, wywoT łujący u dziecka reakcję wzdrygnięcia. Początkowo dziecko tylko wzdrygąło się, ale już po pięciu próbach widoczna była reakcja strachu, gdy tylko pojawiała gig

cji i zaczął się ujawniać także na widok białych kr

biała mysz. Co więcej, strach odczuwany w~obecności myszy ulegał pcneralizą.-

Odwrotną procedurę, polegającą na wygaszaniu reakcji strachu (fobii) na białe futrzane zwierzęta i przedmioty z wełnyj tizy letniego Piotrka, przepro wadzi-ła M. Jones'(1924. za: Kratoćhyil

______    117)03 )7Biaie puszyste przedmioty i zwierzątka umieszczała coraz bliżej miejsc, w których Piotrek przeżywał przyjemności związane na przykład z zabawą z innymi dziećmi, któremeTraty się zwierzątek,

bądź zjedzeniem ulubionychsłfldypTy,

dujących fobię w ^p^ności bodźców wywołujących doświadczanie przyjemno-ści uaktywniało proces hamowania reakcji strachu i unikania—

⁷ Jedno z ostatnich badań nad osobami, u których ^diagnozowano wrodzoną, patologiczną wiotkość stawów i zaburzenia lękowe, pokazuje, że przyczyny tych schorzeń można upatrywać w zmianach na chromosomie 15 (za: Kalat 2006, s. 381).

¹ W rozdziale 3 podręcznika zatytułowanym Koncepcje psychologiczne zaburzeń psychicznych opisano szerzej podstawowe założenia podejścia bchawioiystyezncgo i teorii społecznego uczenia się.

1