Obraz5 (2)

CII PRZEKŁADY BURGERA

w kierunku sentymentalizmu, rytmiczność końcowych I wierszy zanika przez wprowadzenie rymu żeńskiego. Dwie I słabsze ballady Burgera znalazły też tłumacza w Odyńcu: Leonardo i Blandyna (1823) i o wiele lepiej przełożona Wierność. Przekłady Odyńca spopularyzowały Burgera też we Lwowie, gdzie je przedrukowano. W Warszawie przyczyniły się do powstania „balladomanii”, której uległ m. in. Stefan Witwicki, autor Ballad i romansów (1824), przyjętych surowo przez współczesnych, a o wiele pobłażliwiej przez nowszego badacza (A. Abramowicza) ²⁷. Są w nich reminiscencje z ballad niemieckich (opis turnieju w balladzie Ludwika i Lubor, zjawa upiora i nocna jazda w Wic- i czorze św. Andrzeja). Witwicki, broniąc się przed zarzutem plagiatu Świetlany Żukowskiego, dowodził, że i on, i BUr^{1 2} ger, i Żukowski korzystali z podania ludowego. Zespolenie ludowości z aparatem romantycznym w balladzie Witwic-kiego Xenor i Zelinda, ogłoszonej przed wystąpieniem Mickiewicza, dowodzą ewolucji dumy w kierunku ballady romantycznej. Zdaniem Tretiaka doszedł Witwicki, za zachętą literatury niemieckiej, samodzielnie do koncepcji ballady jako rodzaju literackiego ²⁸.

Do omawianego drugiego okresu zajęcia się Burgerem należy też cykl przekładów Brunona Kicińskiego, ogłoszony w I serii jego Poezji²⁹. Zawarty w t. IV Wybór poezji z Burgera zaopatrzony jest notatką biograficzną, a w przypisach zawiera próbki przekładów Odyńca, które Kiciński zestawia z własnymi, twierdząc, że sam tłumaczy lepiej, bo zachowuje rytm oryginału. W rzeczywistości przekłady jego są

sztywne i pedanckie, najlepszy stosunkowo — Pieśni o dzielnym człowieku (gloryfikacja bohaterstwa „prostego’* człowieka). Prócz Lenory przełożył nadto Dzikiego myśliwego oraz Córkę pastora z Taubenhain. Sięgnął więc do ballad o tendencji antyfeudalnej; niestety, późne pojawienie się i brak artyzmu sprawiają, że przekłady te nie mają też i historycznoliterackiego znaczenia.

Motywy lenorowe dałoby się prześledzić nie tylko w balladach, ale i w innych dziełach romantyków polskich. Można się zgodzić z Cieszewskim, że „ballada romantyczna polska oparta na twórczości ludowej rozwijała się pod wpływem Burgera. Lenora wytworzyła w Polsce, podobnie jak i za granicą, styl balladowy”. Stąd jej rola w zaraniu romantyzmu ³.

O ile Schiller i Burger znani byli w Polsce jako twórcy ballad przed wystąpieniem Mickiewicza, o tyle pojawienie się Ballad i romansów otworzyło poetom niejako oczy także na twórczość balladową Goethego. Obok Wertera i Fausta kilka najpopularniejszych jego ballad oddziałało na rozwój właściwego romantyzmu polskiego. O popularności ich w Polsce świadczy liczba przekładów. I tak Rybak przełożony był w XIX w. 9 razy, Król olch (albo: elfów) 11 razy, Król w Thule, Pieśniarz, Fi jolek, Bóg i bajadera, Uczeń czarnoksiężnika co najmniej po 5 razy. Do mniej popularnych, ale tłumaczonych kilkakrotnie należą: Ballada o wygnanym i powracającym grafie, Kopacz złota, Polna różyczka. Dla genezy romantyzmu ważne są wczesne tłumaczenia, które mnożą się od r. 1822. W Wilnie Odyniec

1

⁸⁷ Por. A. Abramowicz, Rozbiór poetyckich i prozaicznych utworów Stefana Wit laickiego, Lublin 1937 (odb. z •Pamiętnika Lubelskiego® III), por. też: Tadeusz Rojek, Stefan Wittoicki u? Warszawie, Kraków 1908.

2

Por. J. Tretiak, Bohdan Zaleski, Kraków 1911.

⁸² Tom IV: Antologia niemiecka, Warszawa 1840.

3

Cieszewski, o. c. Autor ten wskazuje również na fakt, że ballady Burgera były czytywane w oryginale. Według Tre-t i a k a (o. c., s. 393) zbliżenie do literatury niemieckiej zawdzięczał Zaleski Burgerowi. Informacje o kilku nie zauważonych dotychczas opracowaniach wątku Lenory zob. w: Ballada polska, Wrocław 1962, s. 183.