P1040405

Zbigniew Polak

Uwagi archeologa

DO HISTORII ŚREDNIOWIECZNEJ KAMIENICY GDAŃSKIEJ

Ukazała się niedawno książka Piotra Kor-duby (2005) o nowożytnej patrycjuszowskiej kamienicy gdańskiej. W rozdziale poświęconym jej genezie zawarto szereg sformułowań, które u archeologa budzą sprzeciw. Choć nie są one najważniejsze dla podstawowego tematu publikacji, nie można się do nich nie ustosunkować, gdyż - jak się wydaje - odzwierciedlają nie tylko poglądy autora, ale prezentują wizję średniowiecznego Gdańska podzielaną przez znaczną część historyków czy historyków sztuki.

Autor zgadza się z opinią, że „przedgo-tyckie domy mieszkalne pochodzą z czasu założenia miasta w połowie XIII w.” i że „były to budynki wznoszone w konstrukcji szkieletowej, na planie wydłużonego prostokąta, przylegającego krótszym bokiem do ulicy”, najpewniej jednoprzestrzenne i parterowe. Więcej uwagi zabudowie drewnianej autor już nie poświęca, przy okazji jedynie dowiadujemy się, że około roku 1331 (na długo przed pojawieniem się budynków murowanych) z domów mieszkalnych zniknęły magazyny, które zaczęto przenosić na Wyspę Spichrzów. Zdaniem Piotra Korduby początki murowanego domu gdańskiego można odnosić do XV wieku. Badania archeologiczne rzekomo wykazały, że był to dom o dwutrak-towym podziale parteru. „W większości miast układ taki pojawiał się dopiero jako komplikacja pierwotnej wersji domu murowanego, jako efekt przemian prowadzących do multiplikacji i specjalizacji pomieszczeń. W dziejach murowanego domu gdańskiego brakuje zatem etapu, w którym miałby on jednoprzestrzenną dyspozycję przyziemia. Powodem jest jednak nie zaawansowanie miejscowego budownictwa mieszkalnego, ale jego zapóźnienie. W większości miast domy murowane powstają już od XIV wieku, w Lubece od XIII. Na wiek XV przypada ich przemiana w budynki dwutraktowe. Skoro w Gdańsku domy murowane powstały dopiero w XV wieku, w ich dyspozycji przyjęto od razu aktualne dla tego czasu tendencje. Tym samym nie przeszły one typowych dla domów średniowiecznych przemian przestrzennych”. Od początku też w kamienicy gdańskiej mamy do czynienia z całkowitą supremacją funkcji mieszkalnych a brakiem funkcji magazynowych. Reasumując: „Dotychczas przyjmowano, że przejście budownictwa mieszkalnego w wersję murowaną nastąpiło w XV w., dziś przesuwa się ten moment nawet na XVI stulecie. Tym samym dzieje średniowiecznych domów gdańskich dzieli się na dwa okresy, tj. przed i po tym przełomie. Wyróżnikiem każdego z nich jest nie tylko stosowany w budownictwie materiał, ale także odmienny typ domu. Choć początki domu gdańskiego są uchwytne w XV w., to jednak w sensie przypisanych kamienicom tych czasów funkcji nie był on nigdy domem średniowiecznym a nowożytnym.” A skoro „ukształtowany w końcu średniowiecza dom gdański całkowicie odpowiadał potrzebom domu nowożytnego” to w efekcie „do końca epoki nowożytnej nie uległ żadnym istotniejszym przemianom” (Korduba P., 2005, s. 76-82).

Jako archeolog nie czuję się kompetentnym, by wkraczać na obszary badań innych