P1040407

UWAGI ARCHEOLOGA PO HISTORII ŚREDNIOWIECZNE! KAMIENICY GDAŃSKIEJ 247

zagłębionej w calec, niższej w stosunku do wnętrza budynku głównego. Obiekt został zniszczony przez pożar u schyłku XIII bądź na początku XIV w. (Paner H. 2004, s. 166-167). Na trzy interesujące budynki natrafił Andrzej Zbierski w trakcie badań prowadzonych pod ratuszem Głównego Miasta. Dom nr 1 o konstrukcji szkieletowej i ścianach wypełnianych cegłą był dwuizbowy. Dom nr 2, także szkieletowy, miał ceglane palenisko i ceglane schodki, dostawiono do niego dobudówkę w konstrukcji słupowej. Dom nr 3 był najbardziej okazały. Zachowały się potężne belki tworzące jego szkielet i ceglane ściany do wysokości 110 cm. Podłogę tworzyły szerokie deski, ale znaleziono w nim i płytki ceramiczne z ciemnozieloną glazurą. Odkrywca przypuszcza, że dom ten miał dwie lub trzy kondygnacje. Dwa pierwsze budynki datuje na pierwszą połowę Xffl wieku, trzeci na drugą połowę tego stulecia (Zbierski A. 1978, s. 107-109). Są jednak badacze, którzy uważają, że datowanie to należałoby przesunąć na wiek XTV (Spors J. 1982, s. 41-47). Daty dendro otrzymane z próbek pobranych z reliktów tych budynków w ramach badań weryfikacyjnych przeprowadzonych w 1995 roku, wskazują na 2. połowę XIII i pierwszą połowę XIV wieku (Paner H. 1998, s. 198). Niestety, wartość tych datowań jest ograniczona, gdyż nie znamy szczegółowego przyporządkowania poszczególnych dat do obiektów, a w tej sytuacji za miarodajną należałoby uznać datę najpóźniejszą (1340, +x/-6). W trakcie badań prowadzonych przy ulicy Powroźniczej odsłonięto relikty kilku, szczątkowo na ogół zachowanych, budynków szkieletowych. Najstarsze z nich, wyznaczające początek zasiedlenia tego terenu, datowane są na początek lat trzydziestych XIV wieku. Jedyny odkryty tam budynek szkieletowy o ścianach wypełnianych cegłą (tylna części parceli Po-wroźnicza 5) datowany jest dendrologicznie na rok 1375/76 (Polak, w druku).

Domy szkieletowe to domy drewniane, niezależnie od tego czym wypełniano fachy, czyli pola utworzone przez krzyżujące się belki ścian. Domy takie stawiał cieśla, stosujący właściwe dla budownictwa drewnianego rozwiązania konstrukcyjno. W przytoczonych wyżej przykładach wręcz uderza jące jest jednak powszechne stosowanie cegły. Jeśli przyjąć za prawdziwe twierdzenie o bardzo późnym pojawieniu się w Gdańsku domów murowanych, to należałoby wysnuć wniosek, że szkieletowe budynki o ścianach wypełnianych cegłą stanowiły etap przejściowy do kamienic całkowicie murowanych. Jest możliwe, że nowy materiał, wprowadzony dość wcześnie w związku z budową kościołów, zaczęto następnie używać w tradycyjnym w swej formie budownictwie mieszkalnym (Paner H. 2001, s. 494). Osobiście jestem jednak przekonany, że pierwsze budynki murowane pojawiły się wśród zabudowy całkowicie drewnianej.

Jak pokazują to przykłady innych miast nadbałtyckich, we wczesnej historii murowanych domów mieszczańskich można wyróżnić dwa etapy. Najwcześniej, w Lubece już w 1. połowie XIII wieku, pojawiają się niewielkie obiekty określane terminem steinwerk bądź kemenate. Wznoszono je na planie zbliżonym do kwadratu w tylnej części działki, bądź też stanowiły aneks dostawiony do tylnej ściany frontowego domu szkieletowego. Często zakłada się, że były kil-kukondygnacyjnc. Dyskusja co do ich kształtu i funkcji wydaje się daleka od rozstrzygnięcia, ale mocną pozycję mają w niej zwolennicy teorii, że były to przede wszystkim ogniotrwałe składy kupieckie, przeznaczone do przechowywania najcenniejszych dóbr, które być może z czasem uzyskiwały także mieszkalne, a nawet reprezentacyjne funkcje (Piekalski J. 2004a). Budowle takie znane są ze Szczecina, Greifswaldu, Elbląga oraz Rygi i datowane są tam na 2. połowę XIII bądź przełom XIII i XIV w. Użytkowane były długo, ale chyba zawsze były nieliczne, (Rębkowski M. 2001, s. 146-148; Kąsinowski A. 1997, s. 51). W Kołobrzegu nie jest znany żaden przykład kemenate, natomiast formą nieco nawiązują do tego typu dwa budynki murowane, najstarsze spośród dotychczas odsłoniętych (Ratuszowa 12 i Armii Krajowej 6). Takie stosunkowo niewielkie domy, o jednoprzestrzennym przyziemiu, ale stojące już w linii pierzei ulicznej i z wyjściem prowadzącym bezpośrednio na ulicę, stanowią punkt