P1050373

B

Pragmatyczna motywacja hlpótaksy

207

motywacja dotyczy samego użytego wyrażenia, jej rola syntaktyczna zbliża się do wyjaśnienia utożsamiającego, uważanego, np. w teorii składni polskiej, za strukturę parataktyczną. włączną: „mianowicie", „czyli”. Zdania takie nazywam tu w odróżnieniu od zdań motywujących przyczynowych zdaniami motywującymi użycie wyrażenia, ale zaliczam je do typu hipotaksy motywującej, uwarunkowanej pragmatycznie dążeniem do powodzenia rozumianego jako akceptacja. Np. Motywacja wyrażenia użytego w orzeczniku:

jest przepisany do połowy, to znaczy te trochę więcej niż do połowy, bo do jakiej 65 strony. (B II 129)

jest to dość zabawna historia, bo jutro idziemy jeszcze pokazać się i właściwie jutro płaszcze mamy zdać i rękawiczki [...] no i sprawa jest raczej radosna, bo po raz ostatni w życiu wstanę jutro o godzinie piątej piętnaście. (C V 43)

Motywacja dowolnego użytego wyrażenia jest wtrąceniem w tok zdania:

w tej chwili... znaczy ostatnio, bo tylko raz się z nim widziałem od tego czasu, to usiłował właśnie B. przekonać. (C V 27)

Motywacja ironiczna wyrażenia w strukturze z „przyciętym” metatekstem:

No zawsze się tam na tej architekturze ktoś zna [cięcie, brak: tak twierdzą // tak się im wydaje -sklejenie:], bo jeden budował chałupę dla siebie, a drugi gdzieś był i coś widział. (C VI43)

Kto to jest „ta mała z dużym czołem”?

i

Kto to powiedział?

K., ha, ha, ha, on ją tak, ha, ha, widzi...

„Ta mała z dużym czołem" [cięcie, brak: powiedział - sklejenie:], bo nie wiedział, jak się nazywa. (A m 163-168)

Wierszyk bardzo śliczny [cięcie, brak: wiem — sklejenie:], bo mi B. przeczytał. (C VH 18)

Ja się zastanawiam, czy pójść, bo [cięcie, brak: wiem — sklejenie:] mi się będzie trudno od tej wódki wykręcić. (B IV 18)

Motywacja postawy nacechowanej modalnie modalnością życzącą (zaliczam tu rozkazy, zakazy, bywa warunkiem wykonania życzenia):

Odpisz mi ekspresem, bo ja dziewiętnastego wylatuję. (C VII 41)

I pamiętaj, żebyś nie przeczytała: „Warszawawarszawawarszawa”, bo dostaniesz tróję. (A III 69) Ejże, nie przychodź, dlatego że wszyscy nie przychodzą. (A III 13)

Motywacja może być istotniejsza niż sam rozkaz. Dowodzą tego zdania pełniące pragmatycznie funkcję rozkazów i jako takie czytelne dla przeciętnie inteligentnego odbiorcy, które się składają z samej motywacji:

Duszno w tym przedziale (pokoju) 'proszę, otwórz okno’;

Przeciąg w tym przedziale (pokoju) 'proszę, zamknij okno’;

Jenem głodna 'proszę, daj mi coś do jedzenia’¹.

Motywacja pytania (zaliczam je do typu modalności: niepewność, prawdopodobieństwo) dopuszcza również dużą swobodę strukturalną: orzeczenie główne pytam nie musi być wyrażone, choć bywa wyrażane:

1

Według Wunderlicha (op. cii., s. 32) zdania takie są jako niejednoznaczne szczególnie J dogodne strategicznie, pozwalają na wycofanie i ukrycie się za ich niejednoznacznością.