P1050395

230

Madej Grochowski

r«i

nie osiągnął = 'Chociaż dużo pracował, niczego nie osiągnął*; Miał jut siedemdziesiąt łat. a wyglądał na młodego mężczyznę — 'Chociaż miał już siedemdziesiąt lat, wyglądał na młodego mężczyznę*; Maria nie ufała Piotrowi, ale pożyczyła mu zegarek — 'Chociaż Maria nie ufała Piotrowi, (ale) pożyczyła mu zegarek’; Było jeszcze widno, lecz zapalił lampę - 'Chociaż było jeszcze widno, (lecz) zapalił lampę*. A zatem spójniki a, ale, lecz, chociaż mogą być wykładnikami tej samej relacji semantycznej, co nie jest sprzeczne z faktem, że spójniki a, ale, lecz wyrażają także wiele innych relacji, np. przeciwstawienie.

W pracach składniowych zwracano uwagę na brak ostrej granicy między przyzwoleniem a przeciwstawieniem, jedną zaś z przyczyn stawiania takiego problemu był fakt, że z pojęciami „przyzwolenie”, „przeciwstawienie" wiązano odrębne klasy wykładników formalnych". Eksplikacje różnych zdań z tymi samymi wyrażeniami w funkcji wykładników relacji pozwalają na rozstrzygnięcie, czy dane wyrażenie jest wykładnikiem np. omawianej tu relacji typu chociaż, czy też relacji przeciwstawienia, czy jakiejś innej relacji.

Aczkolwiek analiza przeciwstawienia nie jest celem tej pracy, wydaje się, że dla odróżnienia omawianych znaczeń spójników od ich użyć w funkcji wykładników przeciwstawienia uzasadnione byłoby przynajmniej wymienienie paru istotnych cech przeciwstawienia na przykładzie zdań: Jan jest blondynem, a Piotr brunetem; Maria została, ale Adam wyjechał. Między wyrażeniami orzekanymi o dwóch obiektach zachodzi relacja ekskluzji (blondyn — brunet, została — wyjechał). Własności nazywane przez te wyrażenia należą do tej samej kategorii cech (np. kolor włosów). Treść wyrażeń poprzedzających spójnik nie implikuje treści wyrażeń następujących po spójniku ani ich negacji: między kolorem włosów Jana i Piotra nie ma żadnych związków,-tak jak i fakt, że 'Maria została* nie jest zależny od faktu, że 'Adam wyjechał’, i odwrotnie¹². Znaczenia podanych przykładowo zdań o strukturze p, a q; p, ale ą nie są tożsame ze znaczeniem zdań o strukturze chociaż p, q.

2.3.2. Między zdaniami o strukturachp, jednak q; p, niemniej q i zdaniami o strukturze chociaż p, q zachodzi odpowiedniość semantyczna, por. np. Andrzej nie miał gorączki, jednak nie pozwolono mu wychodzić z domu = 'Chociaż Andrzej nie miał gorączki, (jednak) nie pozwolono mu wychodzić z domu’; Lekarz zabronił mu palić, niemniej co parę dni wypalał kilka papierosów — 'Chociaż lekarz zabroni! mu palić, (niemniej) co parę dni wypalał kilka papierosów*.

Wyrażenia a, ale, lecz, niemniej, to, -że w zdaniach odpowiadających schematom p, a jednak q; p, ale jednak q; p, lecz jednak q\ p, niemniej jednak q; p, to jednak q; p, jednakże q uwydatniają prawdziwość q; można byłoby komunikowaną przez nie treść wyekspiikować np. w sposób następujący; ‘wiedz, że właśnie tak było’; 'chcę,

¹¹ Por. Krasnowolski, op. cii.’, KAewensiewięz,,Składnią opisowa współczesnejpolszczyzny kulturalnej; Pisarkowa, op. cii.

¹¹ Między kolorem włosów Jana i Piotra czy między faktami: 'M tria została’, 'Adam wyjechał*, mogą zachodzić pewne związki sytuacyjne, wynikające np. z wiedzy nad iwcy o określonych osobach i ich wzujcmnych zależnościach (np. Jan i Piotr są braćmi). Ale łączenie treści wyrażeń z mażliwością „rzeczywistościowych" związków między nimi jest procedurą błędną z punktu widzenia prżodmiotu i metod badań semantycznych.