P1050391

220

Maciej Grochowski

(przyzwalające) nazywane są inaczej zdaniami: koncesywnymi, ustępczymi, przyczyny niedostatecznej, przyczyny niewystarczającej, przyczynowo-przeciwstawnymi. Pobieżna analiza wyrażeń zaliczanych tradycyjnie do wykładników przyzwolenia wykazuje ich dużą różnorodność semantyczną. Między podawanymi definicjami przyzwolenia a znaczeniami poszczególnych jego wykładników nie ma pełnej od-powiedniości. Przegląd wykładników innych relacji niż przyzwolenie pozwala stwierdzić, że wielu spośród tych wyrażeń można użyć w zdaniach równoznacznych ze zdaniami zawierającymi wykładniki przyzwolenia⁴. Rozróżnienie: okolicznik przyzwolenia — zdanie przyzwolone jest z punktu widzenia semantycznego problemem pozornym, wynika jedynie z tradycyjnych, konwencjonalnych rozróżnień formalnych: część zdania — zdanie, zdanie proste — zdanie złożone.

Przegląd dotychczasowych, głównie niesemantycznych, ujęć problemu przyzwolenia prowadzi do wniosku, że próbę opisu struktury semantycznej przyzwolenia należałoby podjąć na podstawie odmiennych przesłanek.

Wydaje się, że semantyka tekstu obejmuje m. in. takie dwie główne dziedziny zjawisk, jak relacje wewnątrz wyrażeń predykatywnych i relacje między tymi wyrażeniami (kompleksami tych wyrażeń). Problem przyzwolenia należy do przedmiotu badań relacji między wyrażeniami predykatywnymi. Poszczególne typy tych relacji są w różnym stopniu złożone. Dopiero opis wszystkich typów relacji pozwoliłby na ustalenie ich hierarchii i stwierdzenie, jakie jest miejsce przyzwolenia wśród innych relacji między wyrażeniami predykatywnymi. Wynik badania różnic semantycznych między przyzwoleniem a innymi relacjami byłby odpowiedzią na pytanie o istotę właściwości semantycznych przyzwolenia. W związku z tym wydaje się. że nie można przyjmować a priori żadnej definicji przyzwolenia ani też zakładać istnienia określonego korpusu wykładników formalnych przyzwolenia.

Z opracowań tego zagadnienik wynika, że powszechnie akceptowalnymi wykładnikami przyzwolenia są wyrażenia chociaż (choć) i chociażby (choćby). Zdania zawierające wyrażenia chociaż i chociażby w funkcji wykładników relacji między -zdaniowych (abstrahując od wszelkich wiązanych z tymi wyrażeniami pojęć i formuł) mogą stanowić przedmiot interpretacji semantycznej. Celem takiej analizy jest eksplikacja wyrażanych relacji, polegająca na przyporządkowaniu badanym relacjom innych, bardziej podstawowych relacji, takich, które pozwoliłyby na

cepcjaA. Bogusławskiego, zaproponowana w artykule O paradigmach priedikatimosti i modahmi (maszynopis). Istota tej koncepcji jest zawarta w następującym sformułowaniu:,Jeśli oboznaczyt’ sodierżanije czlena, k kotoromu otnositsii obstojatielstwo ustupki, x, sodierżanije otogo obsto-jatielstwa y, protiwopołożnyj po otnoszenilu k dannomu w x, y czlen oppozycyi utwiorżdienijc otricanije - czertoj wwierchu, to [...] obst( jatielstwo ustupki możno scharaktierizowat' kak takoj

y pri x, s kotorym swiazany slcdujuszczijcl ⁴ Na problem bliskości semantycznej uwagę K. Pisarkowa (O stosunkach miętl przeciwstawnych I przyzwalających, „Język

usiownyjc otnoszenija: k x: y — X, y - v”. wykładników przeciwstawienia i przyzwolenia zwraca y parataksą i IdpOlaksą. Na przykładzie polskich :M olski", 1974, z. 2, s. 81 -93). H. Misi (O uiyciusnfr ników „ale", „lecz" w dzisiejszejpolszczyłnla, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. M. koper 1960, z. 3, Filologia Polska, II, s. 53 -66), omawiając znaczenia spójników ale, atletę ich funkcję przyzwalającą.