P1090735

twferdzają to badania Ludmiły Pęskiej nad czytelnictwem chłopców niedostosowanych społecznie ^m.    •_

Niezbędnym warunkiem rozwoju kultury czytelniczej jednostki jest jej kontakt z książką lub czasopismem; o p a n o w a n i e sztuki czytania i odczucie gratyfikacyjnej wartości lektury. Wspomniany sondaż przeprowadzony wśród 360 czytelników deklarujących wybitne zamiłowanie do czytania wykazał, że najwięcej *P°wołań czytelniczych” dokonało się w dzieciństwie: 12,6% przed pójściem do szkoły, 27,6% — po nauczeniu się czytania w kl. t i II, 23,5% — w kl. Ul i IV. W kl. V—VI polubiło czytanie 19,6%, w kl. VU—yjji tylko 7,5% w szkole średniej — 6,4% i w wieku dojrzałym — zaledwie 2,8% badanych. W sumie zatem w wieku przedszkolnym i. młodszym wieku szkolnym zaczęło systematycznie czytać 63,7% badanych ^11S. Zjawisko to wyjaśnimy, gdy weźmiemy pod uwagę proces kształtowania się systemu wartości w podatnej na wpływy psychice dziecka. Im wcześniej odczuje ono gratyfikacyjną wartość lektury (chociażby dzięki czytaniu książeczek przez matkę, zaspokajającemu potrzebę bliskości, przynależności, miłości, bezpieczeństwa), tym większa gwarancja „małżeństwa z książką bez rozwodu” przez całe życie, jak mawiał prot Jerzy Cieślikowski. Jeśli natomiast dziecko nauczy się zaspokajać swe potrzeby psychiczne w inny sposób, np. poprzez gry, zabawy, gonitwy, oglądanie telewizji, sport, to wcześnie ukształto\vane przyzwyczajenia niełatwo zmieniają się¹¹⁹ choć na przyjaźń z książką nigdy nie jest za późno, o czym świadczą dane z badań, przytoczone na początku artykułu. Toteż bibliotekarz-pedagog każdego nie czytającego winien trak- ' tować jako czytelnika potencjalnego, co wymaga ustalenia przyczyn braku potrzeby czytania. Krystyna Szymańska, przebadawszy w Kostrzynie n.O 150 uczniów nie czytających wcale, ustaliła, że najczęściej brak potrzeby czytania jest spowodowany:

—    destrukcją życia rodzinnego, blokującą elementarne potrzeby dziecka (90% badanych);

—    trudnościami w opanowaniu techniki czytania, często na podłożu dyslektycznym (zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych przy nor-: malnej inteligencji) — 42%;

—    złym stanem zdrowia, przewlekłymi schorzeniami (20%);

—    dominacją innych zainteresowań — 5% ^m.

^iir 1* Pętkai Dziecko trudne a książko. Warszawa 1975.

'*• Kroczewskz, op. cit,

^3dli iskal dziedzina aktywności, realizacja jakiejś kategorii potrzeb dostarczyła człowiekowi szczególnie częstych lub silnych satysfakcji, to mamy pod-stawyprzyposzmć, ii wytworzą się dyspozycje motywacyjne, preferujące aktywność w tej właśnie dziedzinie** <T, Kocowski: Potrzeby człowieka. Wrocław 1932 % #4>,    ■    • •

^mK. Szymańska: Brok potrzeby czytania jako problem pedagogiczny i społeczny, Wrocław Wt Pr*& magisterska w IBUWr. ’

ponadto naukę czytania utrudniają: obniżony , poziom rozwoju umysłowego , wady wzroku i .słuchu, zaburzenia mowy, mówienie gwarą i Żargonem, wadliwe metody nauki czytania, brak gotowości dziecka do podjęcia nauki czytania, Wady wychowania (nadmierne rozpieszczanie dziecka)¹²¹.    ,

Na ogół u podłoża niechęci do czytania występuje cały splot wyżej wymienionych przyczyn. Badania K. Szymańskiej wykazały, że stronienie od książki rozpoczyna się już w_; początkowej fazie nauki szkolnej.

M. Walentynowicz ustaliła następujące przyczyny hraku potrzeby czytania u dorosłych:

1. subiektywne; brak chęci, niedostrzeganie korzyści lektury, inne zainteresowania, głównie natury praktycznej;

•    2.:obiektywne: obowiązki rodzinne, zawodowe i związane z tyra

zmęczenie, kłopoty materialne, słaby wzrok, bóle głowy, nieodpowiednie okulary, niechętny stosunek do czytania członków rodziny, dezaprobata wobec lektury ze strony otoczenia.

. Przyczyny pośrednie — to: niski poziom techniki czytania i motywacji do lektury jeszcze z czasów szkoły, czytanie jako wysiłek, utyli-taryzm życiowy („co daje czytanie?”), nastawienie na osiąganie we wszystkim namacalnych materialnych bądź praktycznych korzyści, trudności i w skoncentrowaniu się, brak przykładów czytania w najbliższym otoczeniu¹²².

O ile wcześnie rozpoczynający życiorysy czytelnicze powołują się na wpływ rodziny, własną ciekawość świata i wrażeń, pierwszą ciekawą książkę, to czytelnicy, którzy zaczęli systematycznie czytać w szkole średniej (przeważnie mężczyźni), wskazywali na wpływ pasji poznawczych rozbudzonych przez nauczyciela lub na miłość do oczytanej dziewczyny i chęć intelektualnego dorównania jej. Ludzie starsi, nie odczuwający przez długie lata potrzeby czytania, zwrócili się ku książce, gdy ktoś podsunął im ją w ciężkim momencie żyda i znaleźli w niej lekarstwo na samotność, cierpienie, udrękę natarczywych przykrych myśli¹²³.

To, że większość ludzi lubiących czytać polubiło czytanie w dzieciństwie, nie świadczy, że każdy wczesny kontakt czytelniczy rokuje systematyczne uprawianie lektury przez całe życie. Badania żydorysów czytelniczych mogłyby rzudć światło na przypływy i odpływy aktywnośd czytelniczej. Badania J. Kroczewskiej wskazują na okres pobytu w szkole jako najbardziej czytelniczo intensywny, natomiast osłabienie kontaktów z książką następuje między 20 a 45 rokiem życia pod wpływem obowiąz-

■    ¹¹¹ J. Ma len do wic z: Proces czytania i pisania i tradności w jego opano

waniu. [W:] Praca loyróumawcza z dziećmi mającymi trudności u> czytaniu i pisaniu. Cz. 1. Warszawa 1978 s. 29—31.

m M. Walentynowicz: Potencjalni użytkownicy książki i biblioteki. Roczniki Biblioteczne” 1980 z, 1 s. 399-420.

Kroczewska, op.cit.