pedagog
3

Pedagog 15

zadań wychowawczych: pod względem kształcenia moralnego, naukowego, artystycznego, prawnego, gospodarczego, religijnego itp. Taki sposób przedstawienia systemu pedagogicznego ma swoje zalety, gdyż łączy się z bardziej konkretną i wszechstronną charakterystyką poszczególnych instytucji wychowawczych: przedszkola, szkoły początkowej, szkoły średniej, szkoły licealnej itd. Zastosowałem ten właśnie podział w swej ostatniej pracy pedagogicznej: Struktura i treść szkoły współczesnej. Zasady nowej dydaktyki (Nasza Księgarnia, 1947) ¹.

Powiedziałem już, że w pedagogice współczesnej istnieją prądy dążące do ..odfilozofowania” pedagogiki. Do takich prądów należy biologistyczny naturalizm, który chciałby oprzeć pedagogikę jako naukę wyłącznie na na-ukaeh biologicznych, w szczególności na fizjologii i psychologii. Wykazałem powyżej ograniczoność tego stanowiska. Również i socjologizm chciałby oprzeć pedagogikę w pierwszym rzędzie na socjolgii, która jako nauka empiryczna powinna w jego ujęciu zająć miejsce filozofii jako nauki metafizycznej. W rzeczywistości jednak autorzy tego kierunku chcąc obejść się bez filozofii uprawiają ją pod inną nazwą. Tak np. E. Durkheim podaje w swych wykładach „o wychowaniu moralnym” szczegółową i na o g >: rrafną charakterystykę kształcenia moralnego w odróżnieniu od urobi erka. jak praktykują je ludy pierwotne. W społeczeństwach cywilizowanych. powiada, prymitywne środki sugestii, kar i nagród ustępują powoli miejsca środkom perswazji, apelowania do rozumu jednostki, która powinna mieć poczucie, że spełnia zlecenia wychowawców nie dlatego, że są rozkazami zwierzchników, lecz dlatego, że są nakazami zdrowego, rozsądku. Wychowanek powinien mieć poczucie, że słucha tych nakazów rozumu z własnego przyzwolenia, jako istota wolna, mimo że w istocie rzeczy wychowanie moralne i w społeczeństwach cywilizowanych zostaje tym, czym było u ludów pierwotnych: urabianiem jednostki według wzorca ustalonego przez społeczeństwo jako „świadomość zbiorowa”. Tylko że urabianie w społeczeństwach nowoczesnych używa bardziej subtelnych środków apelujących w pierwszym rzędzie do własnego rozumu wychowanków —- odpowiednio do bardziej skomplikowanej struktury tych społeczeństw, będącej wynikiem coraz większego organicznego podziału pracy, a więc i wzrastającej współzależności (interdependance) członków społeczeństwa.

Otóż dopóki Durkheim opisuje wychowanie pierwotne oraz wychowankę moralne w społeczeństwach cywilizowanych, opiera się on niewątpliwie na doświadczeniu. Gdy tylko jednak stara się pokazać, że wolność wychowanka jest tylko pozorna i że w istocie rzeczy wolność jest tylko

1

Drugie wydanie w Ossolineum, 1959; w języku włoskim Structura e contenuto delta scuola moderna, Rzym 1950 (do r. 1960 ukazało się w Rzymie 6 wydań).