PICT0011

Znaczenie formuły d.p.m. jest nie wyjaśnione dotychczas w dyplomatyce polskiej, nie tylko w stosunku do praktyki kancelarii wielkopolskiej.

Ogólne uwagi o kancelarii wielkopolskiej. l)j Książęta wielkopolscy dysponowali od początku XIII w. samodzielnym dworem (curia ducalis) z capellą i kanclerzem na jej czele. Kanclerz reprezentował interesy księcia na zewnątrz i dysponował dla potrzeb pisarskich wyznaczonymi przez siebie kapelanami.

2)    Organizowanie notariatu książęcego przypada na lata 1230—1232, tj. od chwili wystąpienia pierwszych notariuszy książęcych. Od tego też czasu pojawił się dokument książęcy, zrazu wykazujący indywidualne cechy dyktatu poszczególnych notariuszy, z czasem nabierający cech kancelaryjnych (ttUus curiae), okres ten przypada na lata 1257—1279. Rutyna kancelaryjna ograniczyła już w kancelarii Bolesława indywidualny styl pisarzy, łatwo więc rozpoznać dokumenty wystawcy, trudniej rozpoznać ich autorów.

3)    Personalna obsada kancelarii przedstawiała się następująco: na jej czele stal kanclerz, który w I poŁ XIII w. kierował i dysponował notariuszami, sam na ogół nie redagując dokumentów. Od II pot. XIII w. kanclerz powierzał kierownictwo notariatu wyznaczonemu notariuszowi, który odpowiadał za prace kancelaryjne. W kancelarii wielkopolskiej nie wystąpiło stanowisko podkanclerzego; znani w kancelarii wielkopolskiej Łokietka podkancłerze (1296—1299) są importem ze zwyczajów dzielnicy kujawsko--sieradzkiej. W kancelarii pracowało stale od 2 do 5 notariuszy książęcych. Zwali się oni na przemian notariuszami i pisarzami. Jeden z nich miał ogólny nadzór nad całością prac. Oficjalnie stanowisko protonotariusza, jako kierownika sekretariatu (za wzorem kancelarii papieskiej, niemieckiej lub czeskiej) pojawiło się w r. 1266 (Tiloj w kancelarii Przemyśla II, a potem w kancelarii Łokietka w 1298 r. (Piotr Święcą). Niektórzy notariusze mieli swoich własnych pisarzy (np. Tilo — Jaśka, Piotr — Pawia).

O uposażeniu kanclerzy źródła milczą, natomiast wiadomo, że notariusze wielkopolscy byli wynagradzani w swej pracy dożywotnimi prebendami (np. prepozytura santocka i kaliska przy kościele św. Pawła). O innych źródłach ich dochodu nie wiemy.

4)    Organizacja pracy w kancelarii w II pot. XIII w. nabierała coraz większej rutyny. Od siedemdziesiątych lat XIII w. dokument wystawcy wypiera zdecydowanie dokument odbiorcy. W końcu XIII w. kancelaria uwierzytelniała tylko dokument biskupi (gnieźnieński, poznański). Notariusz redagujący dokument brał udział w posiedzeniach rady książęcej, protokołując zapewne przebieg sprawy, która powodowała wystawienie dokumentu, występował wśród świadków akcji prawnej lub zaznaczał swój udział w redakcji i spisaniu dokumentu w formule skrypcyjnej (ego N ... coucripri) lub w formule dalum per manus.

5) Dokumenty przedkładane księciu do potwierdzenia kancelaria podda-

ar -rf»    -— 'iT'>trf^,.4

Br«Y%frc3    j

flt-.L, ^wJ

"] 2^-L^-^sp    lvL-r-

Fot. 7. Dokument Przemyśla II, ks. wielkopolskiego z 1284 r. (kanc. książęca) O. Gniezno AA, dok. U: Drak: KDV I M7