PICT6416

jest to. że dla każdej jednostki dobom próby wchodzącej w skład populacji można określić prawdopodobieństwo, z jakim jednostka ta może znaleźć się w próbie. W doborze niclosowym nie ma gwarancji, ż.c każdy element z populacji ma laką samą szansę bycia wylosowanym do próby.

W' naukach społecznych powszechne są tr/y sposoby doboru próby: dobór celowy, dobór losowy i dobór na podstawie ochotników.

a) Celowy dobór próby

Badania pedagogiczne podejmowane są często w sytuacjach, w których niemożliwe a nawet niewłaściwe jest dobieranie prób w sposób losowy. W takich przypadkach dobiera się próbę celowo starając się. aby reprezentowała ona populację. Rozpatrując z tego punktu widzenia zagadnienie, możemy mówić o dwóch sposobach dobom próby do badań. Są nimi: dobór celowy oraz dobór kwotowy.

Dobór celowy jak sama nazwa w skazuje, polega na zamierzonym wyborze do badań tych jednostek, które spełniają określone prz.cz badacza kryteria i charakteryzują się takimi a nie innymi właściwościami. W doborze tym badacz nic zdaje się na przypadek i nie kwalifikuje do badań każdej jednostki. lecz opiera się na posiadanej wiedzy o interesującej go populacji oraz celach badań. Dobór taki stosujemy wówczas, gdy badania przeprowadza się na niewielkich populacjach, lub, gdy chcemy zbadać pewne specyficzne cechy czy właściwości jednostek, np. aktywność społeczną uczniów, osoby charakteryzujące się specyficznymi właściwościami. uczniów wybitnie zdolnych, niedostosowanych społecznie, pochodzący zrodzin patologicznych, członków jakiejś podkultury, itp. Celowo dobiera się także niektóre szkoły, klasy lub grupy uczniowskie, w których zamierza się przeprowadzić badania. Można powiedzieć, iż badacze są często zainteresowani bada-ni cm przypadków odbiegających od normy, czyli takich, które nic pasują do określonych wzorców postaw, do typowych zachowań, po to. aby lepiej zrozumieć owe nieregularne sposoby lub wzorce postępowań. W takiełt przypadkach, dobór celowy stwarza większe możliwości prawidłowego doboru jednostek lub grup. na których badaczowi zależy. Celowy dobór rzadko jest w stanic zapewnić reprezentatywność próby. Jest to najczęściej dobór tendencyjny lub arbitralny.

Szczególnym przypadkiem dobom celowego jest dobór kwotowy. Nazwa „próba kwotowa" pochodzi od wiązania z nią odpowiednich kwot, tj. liczby osób posiadających pewne cechy. W doborze kwotowym, dąży się do uzyskania maksymalnego podobieństwa próby do populacji, z której została pobrana. Aby dobnie próbę w sposób kwotowy, badacz musi posiadać wiedzę o tym. jakie cechy są ważne z punktu widzenia prowadzonych badań, oraz jakie cechy tyołtżc zmiennych znajdują się w populacji całkowitej. I tak np., jeżeli wiadomo, że struktura studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego wg płci wynosi: 35,0% mężczyzn i 65.0% kobiet oraz. że 45.0% studentów mieszka w mieście a 55.0% na wsi, to w próbie badawczej relacje te powinny być zachowane. Prowadzący badania może otrzymać instrukcję przebadania 30 studentów wydziału pedagogicznego, z których 15

mieszka w mieście i 15 na wsi. « 15 stanowić mają studentki a 15 studenci, oraz.

/e wśród 15 studentek 7 powinno być mężatkami, a 8 stanu wolnego i Ze taki sam podział ma zastosowanie wśród studentów

Różnice pomiędzy doborem celowym a doborem kwotowym polegają na tym. Ze w doborze celowym nic zachowuje się proporcji pod jakimkolwiek względem, np. pod względem płci. miejsca zamieszkania, wieku, pochodzenia, itp.. podczas, gdy w doborze kwotowym, proporcje pomiędzy próbą i populacją mogą się pojawiać. Próba celowa nic reprezentuje żadnej populacji t dlatego może być stosowana bez ograniczeń w badaniach indyw idualizujących

b) l-osowy dobór próby

Dobór losowy w przeciwieństwie do niclosowcgp, pozwala na określenie prawdopodobieństwa, z jakim każdy element populacji ma szanse dostania sic do próby. Dobór ten jest uznawany za lepszy od celowego i dlatego jest częściej stosowany. Może być wykorzystywany wszędzie tam. gdzie nic mamy wiedzy o zbiorowości generalnej i o występujących w niej relacjach między zmiennymi. Zdając się na działanie przypadku, badacz powinien zadbać o to. aby każda jednostka z populacji generalnej miała zagwarantowane prawdopodobieństwo bycia wylosowaną do próby. Stwarzając każdej jednostce takie same szanse dostania się do próby, można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, /.o wylosowana próba będzie miniaturą populacji całkowitej pod wszystkimi możliwymi względami. w granicach tzw. „błędu losowego". Zatem dla doboru próby reprezentacyjnej. badacz nic musi posiadać żadnych wcześniejszych informacji o całej zbiorowości. Mimo że dobór losowy nic zapewnia uzyskania próby identycznej pod względem badanych cech z populacją całkowitą, pozwala tu określanie jej parametrów na podstawie obliczonych z próbki wielkości zwanych estymatorami. Powyższe zalety przesadzają o tym. iż metodę doboru losowego uważa się za lepszą dla wszelkich badań ni/ próba nielosowa.

Dobór losowy można przeprowadzić kilkoma technikami. W każdej z nich trzeba dysponować pełnym spisem jednostek (obiektów) składających się na populację całkowitą. Jest to tzw operat losowania. Operat losowania to lista ponumerowanych od 1 do „N" elementów bądź obiektów składających się na populację, z której pobiera się próbę (N liczba jednostek w ;vpulacji). Bez sporządzonego operatu nie można dobrać próbę w sposób losowy. Jeżeli populację stanowią uczniowie pewnej szkoły gimnazjalnej, to operatem losowania będzie lista nazwisk wszystkich uczniów tej szkoły. Operatem losowania może być lista wszystkich uczniów pewnej s/koly gimnazjalnej czy podstawowej, spis studentów wszystkich kierunków i lat studiów Uniwersytetu Rzeszowskiego, spis mieszkańców jakiegoś miasta, itp. Jednostką losowania niekoniecznie musi być osoba, może nią być także szkoła, klasa szkolna, organizacja społeczna, gmina, ulica, dzielnica miasta, itp. Jeżeli populacja złożona jest z dużej liczby elementów , wówczas sporządzenie listy wszystkich jednostek może być trudne. W takich przypadkach

149