PICT6426

nic sposób togo dowieść i o tym się przekonać, opierając się tylko na wynikach badań z jednego kraju. Aby potwierdzić przyjęte założenia i wykryć inne czynniki wpływające na badane zjawisko, podejmuje się w naukach społecznych Izw. badania porównawcze. Odnosi się to z całą oczywistością do oświaty.

Pedagogiczne badania porównawcze polegają na porównywaniu współczesnych systemów oświatowych, ich założeń organizacyjnych, podstaw społecznych. ekonomicznych i prawnych, zasad funkcjonowania, realizowanych koncepcji edukacyjnych, jak i rozwoju myśli teoretycznej w różnych krajach Przedmiotem porównania mogą być także wszystkie elementy strukturalno-organizacyjne systemów oświatowych, w tym zwłaszcza kwestie planowania i organizacji instytucji szkolnych, zagadnienia zarządzania oświatą, finansowania szkolnictwa, relacje między szkołami a rodzicami i środowiskiem lokalnym, zagadnienia programów nauczania, stosowanych środków i metod kształcenia i wychowania, itp. Praktyczna wartość badań porównawczych sprowadza się do poszerzenia i rozwijania teoretycznej wiedzy o wychowaniu oraz wykorzystaniu wiedzy o funkcjonowaniu oświaty w innych krajach dla doskonalenia własnego sytemu wychowawczego poprzez poznanie jego mocnych i słabych stron.

Pedagogiczne badania porównawcze odnosić się mogą zarówno do funkcjonujących w danym kraju lub regionie szkół i placówek oświatowo-wychowawczych, jak i do systemów oświatowych innych krajów. Wprawdzie, na mocy pewnego zwyczaju, termin „badania porównawcze” oznacza badanie, w którym porównuje się dane zebrane z więcej niż. jednego kraju, to w praktyce pedagogicznej porównuje się dane odnoszące się do różnych regionów czy województw jednego kraju.

Porównawcze badania w ujęciu krajowym (regionalnym), odnoszą się przede wszystkim do porównawczego ujęcia warunków materialnych, społecznych czy organizacyjnych szkół różnych typów i stopni oraz placówek oświatowo-wychowawczych. Zmierzają one do wskazania na występujące różnice w dostępności dzieci i młodzieży do szkól, różnic w kształtowaniu się infrastruktury' oświatowej, w finansowaniu szkół, powiązania systemu oświaty z administracją terenową, w zasadach dobom kadr. w poziomic wykształcenia nauczycieli zatrudnionych w szkołach, różnic w poziomic i efektywności nauczania i wychowania, itp. Badania te odnosić się mogą także do placówek opiekuńczo-wychowawczych, ich organizacji, uczestników tych placówek jak i zatrudnionych w nich nauczycieli i wychowawców, których zróżnicowanie ze względu na środowisko, w jakim żyją i pracują (np. wiejskie - miejskie) rzutuje na ich funkcjonowanie oraz jakość i poziom pracy.

Przedmiotem zainteresowania komparatystyc/.nogo w zakresie oświaty w ujęciu regionalnym czy krajowym, oprócz wymienionych zagadnień, może być także próba wykazania związku pomiędzy wysokimi kosztami ksztalccnj ucznia i wykształcenia absolwenta w mało licznych szkołach funkcjonujących na terenach rozproszonych a poziomem ich wiedzy, organizacją kształcenia

i doskonalenia nauczycieli, rozmieszczenie szkół i placówek oświatowych w mieście i na wsi czy w poszczególnych obszarach oświatowych, współpracy szkoły z rodziną, środowiskiem społecznym, ośrodkami kultury, organizacjami młodzieżowymi itp.. jak i inne wybrane zagadnienia systemów oświatowych

Tego rodzaju pedagogiczne badania porównawcze przeprowadza się zazwyczaj wówczas, gdy chcemy określić wpływ różnych czynników środowiskowych, kulturowych, etnicznych, ekonomicznych, religijnych czy innych, na funkcjonowanie szkół, na efektywność ich pracy, na nierówności edukacyjne, zróżnicowanie materialne, poziom nauczania i przygotowania uczniów do dalszego kształcenia do pracy zawodowej, jak i na występujące różnice w dostępności dzieci i młodzieży do kolejnych szczebli kształcenia. Praktyczna wartość badań porównawczych przejawia się w tym, że ich wyniki stanowić mogą podstawę do podjęcia długofalowych bądź korygujących działań związanych z wprowadzaniem zmian w rozwoju oświaty w regionach zaniedbanych.

Pedagogiczne badania porównawcze odnoszące się do porównań oświaty w wielu krajach, mogą mieć różne cele. Niekiedy, są nimi cele teoretyczne, innym razem praktyczne czy społeczne a jeszcze innym propagandowe. Głównym jednak przedmiotem badań, są zwykle wszelkie uwarunkowania społeczne, demograficzne, ekonomiczne czy prawne, które wpływają na funkcjonowanie systemu oświatowego, w tym i funkcjonowanie różnych instytucji szkolnych i pozaszkolnych. Mogą one dotyczyć m.in. prawa dzieci i młodzieży do nauki, realizacja obowiązku szkolnego, w jakimś kraju, wpływu oświaty na poziom bezrobocia, poziomu wykształcenia społeczeństwa na poziom rozwoju społccz-ncgo-gospodarczego konkretnego kraju lub np. związków pomiędzy poziomem analfabetyzmu a poziomem przestępczości itp. Przedmiot badań dotyczyć może także struktur organizacyjnych oświaty, usadowienia szkolnictwa i jego podsystemów, np. placówek wychowania przedszkolnego, szkolnictwa podstawowego, ogólnego, zawodowego, publicznego lub niepublicznego, itp. w całkowitym systemie społecznym w różnych krajach, problemu zarządzania oświatą, dobom kadr do zawodu nauczycielskich, poziomu wykształcenia nauczycieli, ich kompetencji, sposobów dokształcania i doskonalenia nauczycieli, finansowania oświaty i usytuowania materialnego nauczycieli oraz innych zagadnień uznanych za najbardziej istotne w systemie oświatowym. Badania porównawcze stawiają przed badaczem szereg problemów, do których zaliczyć m.in. należy:

a)    potrzeba zdefiniowania pojęć i terminów w taki sposób, aby były one możliwe do przyjęcia dla wszystkich porównywalnych krajów;

b)    dobranie identycznych lub równoważnych wskaźników dla określonych pojęć w każdym z badanych krajów;

c)    wyciągnięcie właściwych wniosków teoretycznych z dokonywanych empirycznych porównań.

Spełnienie tych warunków jest trudnym zagadnieniem metodologicznym, gdyż badania porównawcze mają charakter interdyscyplinarny. W związku

167