Piotrowska inteligencja1

340 ANNA IHOTIIOWKKA 5 340 nv/A nonzAJiT iNTm.inr.Ncai ooOi.nk.j

warta jednak przy rozwiązywaniu takich problemów, które wymagają posiadania pewnego zasobu wiedzy.

Tc dwa rodzaje inteligencji nic są od siebie niezależne (co wykazują korelacje występujące pomiędzy nimi na wszystkich poziomach wieku, rzędu 0,4—0,5), gdyż inteligencja skrystalizowana jest wynikiem pewnej złożonej interakcji pomiędzy inteligencją płynną a szeroko rozumianymi efektami uczenia się. Poziom rozwoju inteligencji skrystalizowanej jest, inaczej mówiąc, uwarunkowany poziomem rozwoju inteligencji płynnej; to, w jakiej dziedzinie życia człowieka czy w jakich zdolnościach ulokuje się inteligencja skrystalizowana, zależy od lego, jakie umiejętności były szczególnie w toku życia jednostki ćwiczone i kształcone.

Dla potwierdzenia swojej teorii Cattcll zastosował analizę czynnikową wielopoziomową. Na pierwszym poziomie ze skorelowania wyników różnorodnych testów zdolności uzyskał czynniki zbliżone do zaproponowanych przez L. L. Thurstone’a, a także kilka nowych; następnie poddał je ponownej analizie czynnikowej i uzyskał dwa czynniki ogólne które określił jako inteligencję płynną i skrystalizowaną. W niektórych badaniach (Horn i Cattell 1966) otrzymano na tym drugim poziomic analizy dodatkowe 4 czynniki — wizualizację, szybkość, staranność i ogólną płynność; w prezentowanym opisie pominę je.

POMIAR INTELIGENCJI PŁYNNEJ

Do pomiaru inteligencji płynnej (0,) stosuje się testy niezależne czy sprawiedliwe kulturowo (Culturc-Frce lub Culture-Fair Intclliocncc Tcsfs). Powinny cne spełniać 5, jak potwierdzają to wyniki badań (Cattell 107lb), spełniają określone wymacania. Po pierwsze, testy te mają zadowalającą trafność czynnikową (ładunki czynnika o, osiągają wartość 0,75 i wyższą). Po drugie, pozwalają na uzyskiwanie takich samych wyników przez ludzi pochodzących z różnych, często bardzo odległych kultur (średnic i odchylenia standardowe uzyskiwane w badaniach w Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Japonii. Francji i Chinach nic rozmą się). I po trzecie, różnicują ludzi pochodzących z tej samej kultury.

Zredukowanie lub prawic całkowito wyeliminowanie wpływów kulturowych w testach niezależnych kulturowo jest możliwe dzięki zastosowaniu jednej z dwóch zasad konstruowania tych testów. Zgodnie z tymi zasadami materiał, na którym osoby badane- mają wykonywać pewne operacje, musi być dla wszystkich porównywanych ze sobą jednostek a) równic nieznany Uobcy, nowy) lub b) równie dobrze znany, dobrze przyswojony.

Początkowo próbowano konstruować testy wykorzystując materiał, co do którego zakładano, iż może być równic dobrze znany wszystkim (Cattell 1910). W zadaniach umieszczano następujące obiekty: ciało ludzkie i jego części, schematy drzew, schematy czworonożnych zwierząt, ziemia i niebo, chmury, słońce, księżyc, gwiazdy, ogień i dym, woda i jej różne stany, rodzice i dzieci oraz proste rodzinne relacje; a także procesy i zachowania, m.in.: oddychanie, jedzenie, picie, spanie, narodziny i śmierć, poruszanie się, spostrzeganie, emocje — »ńew, smutek, itp. Zadania przedstawiano osobom badanym w formie werbalnej lub obraz-

fcowej.. 1 rzy porównaniach międzykulturowych wymagających tłumaczenia zadań testowych pojawiły się jednak niejasności i wieloznaczności związane z odmicn-•tijtm zakresami znaczeń poszczególnych stów w różnych językach. Jeszcze poważniejszą trudnością okazało się to, iż pewne te same obiekty i te same zachowania posiadają odmienne znaczenie w różnych kulturuch. Powyższe przeszkody skłoniły badaczy do konstruowania testów niezależnych kulturowo zgodnie z za-. sadą, według której stosowany materiał powinien być równie nowy dla wszystkich osób badanych. Zaczęto tworzyć testy percepcyjne, zawierające prosie figury geometryczne.

Testy skonstruowane przez Cattella są również testami pcrccpcyjnymi. Zgodnie z przyjętym przez niego rozumieniem terminu „inteligencja", operacjami wykonywanymi na podunym materiale są operacje cdukcji relacji (relation cduction) t edukcji korclatu (corclatc cduction). Edukcja relacji polega na określeniu, juka zależność zachodzi pomiędzy dwoma (lub więcej)' danymi elementami. Nutomiast edukcja korclatu wymaga — przy znanej relacji i znanym przynajmniej jednym , jej elemencie znalezienia elementu kolejnego czy brakującego.

Wg Cattella (1959) umiejętność wykonywania tych operacji, a więc zdolność edukcji relacji i korclatu:

a)    jest w dużym stopniu wrodzona.

b)    jest względnie stalą cechą jednostki,

c)    może przejawiać się w operowaniu różnorodnymi treściami i jest od tych • treści niezależna.

Cattell stworzył trzy skale do pomiaru inteligencji płynnej. Skala 1 jest przeznaczona dla dzieci od 4 do B lut oruz dla osób upośledzonych umysłowo; skulu t — dlu dzieci od 11 do 11 lut, osób w podeszłym wirku oruz dla dorosłych nie posiadających wykształceniu; skala 3 — dla młodzieży od 15 roku życia i dorosłych oraz osób o wysokim poziomic inteligencji.

Każda skala istnieje w dwóch równoważnych wersjach A i B. Wersje tc zostały tak skontruowanc, że odpowiednie podtesty mają tę sumą liczbę zadań: odpowiadające sobie zadania wykorzystują podobne — tak dalece jak to było możliwe — rysunki i mają .podobny stopień trudności, a prawidłowe odjoowicdzi zajmują w nich takie same pozycje.

Stworzenie tylu skal i ich wersji daje oczywiście możliwość bardzo szerokiego stosowania testu i dokonywania różorodnych porównań.

Zadania wchodzące w skład skali ułożone są w czterech podtestach, nazwanych-Serie, Klasyfikacje, Matryce i Topologia.

W podleście „Serie" zadania polegają na dobieraniu do tnzcch elementów, tworzących początek serii, elementu czwartego; należy go wybrać spośród sześciu podanych możliwość. Serie uporządkowane są zgodnie z następującymi relacjami między elementami: obracanie figury lub jej elementu o pewien stały kąt powiększanie lub zmniejszanie się figury, przyrost lub zmniejszanie się liczby' elementów figury, przesuwanie się figury lub jej elementu o stalą wartość. W zadaniach zastosowana jest bądź jedna z tych zasad, bądź ich kombinacja. Aby udzielić prawidłowej odpowiedzi, osoba badana musi wykryć zasadę uporządkowania (do-zonac edukcji relacji) i zgodnie z mą dobrać brakujący element (dokonać edukcji fcorelatu).

w podleście „Klasyfikacje" zadaniem osoby badanej jest wybieranie spośród pięciu elementów takich dwóch, które zdecydowanie różnią się od pozostałych.

W kn-zdym zadaniu tego podtestu należy więc stwierdzić, jakie cechy przedstawionych figur stanowią o tym, że dwie figury są do siebie podobne, a niepodobne do innych. Cechami tymi _Są; wielkość figury lub jej elementów, kształt, zabar-