plik3

rozdziel 1

rozdziel 1

rry dysponują Jednak określonymi kiyterlaml odróżniania wyt** rów awangardowych od nlrawangardowych, aczkolwiek czę_st₀ ^ tcrla te są nieuświadomione albo milcząco przyjęte. Jedno z nich mówi. te awangardowe to tyle. co artystycznie wartościowe. To kry. tertum wynika zapewne z traktowania pojęcia aw.tngardyjako krypto wartościującego (czemu sprzyja etymologia słowni I w rezultacie wyznacza mu zbyt szeroki zakres. Mieści się w nim. na przykład, zarówno twórczość J_a. mesa Joyce'a. jak Migucla de Unamuno czy Jarosława Iwaszkiewicza. Za odrzucę- • nicm tego kryterium przemawia również uświadomienie sobie, że wraz z nim wikłam)' się w niezwykle skomplikowaną problematykę wartości estetycznych.

Inne kryterium polega na utożsamieniu zjawisk awangardowych z nowatorskimi. Awangardyzm. Jako określona postawa artystyczna, staje się Jednak w ten sposób (aktem stale obecnym w dziejach sztuki. Takie rozumienie awangardy kłóci się więc z ogólnie przyjmowanym historycznym rodowodem zjawiska, kwestionuje też potrzebę posługiwania się pojęciem awangardy, zbędnym wobec Istnienia utrwalonego Już pojęcia nowatorstwa. Chcąc pozostać na tej drodze badawczej, lecz 1 uniknąć wskazanych niebezpieczeństw, należałoby przyjąć, że nowatorstwo stanowi genus proximum pojęcia awangarda I poszukiwać dalszych cech awangardy, które byłyby cechami specyficznymi nowatorstwa dwudziestowiecznego 1 które wyznaczyłyby differentiam spe-cificam pojęcia awangardy.

Taka możliwość nie została jednak w znanych ml pracach wzięta pod uwagę⁴. W istniejących koncepcjach awangardy nowatorstwo. Jeśli nie Jest wyłącznym wyznacznikiem awangardowoścl. funkcjonuje tylko jako Jedna z wielu równorzędnych cech tego pojęcia. Obok bowiem nowatorstwa (określonego też mianem pionierstwa) pojawia się także w funkcji charakteryzowania awangardy antytradycjonalizm. to Jest postawa dystansowania się wobec dotychczasowej sztuki I zastanej rzeczywistości, negacja uznanych wartości, bunt totalny bądź tylko estetyczny. Antytradycjonalizm przybiera najczęściej postać sprzeciwu wobec konwencji dziewiętnastowiecznego realizmu I symbolizmu, widziany też Jest Jako forma samokrytyki sztuki {Setbstkritik der Kunst) w społeczeństwie mieszczańskim⁷, oraz. wreszcie, jako bunt przeciw sztuce w ogóle I niezgoda na zastane układy społeczne. Cecha U najsilniej ujaw-

nla destrukcyjny charakter działań awangardowych'. Jako właściwość awangardy wymieniane Jest także prekursorstwo. czyli antycypacja nowych wartości, torowanie drogi nowym rozwiązaniom artystycznym, oryginalność*, oraz budowanie kryteriów war lośclowanla dziel sztuki opartych na nowych zasadach'®. Ta cecha, w przeciwieństwie do antytradycjonalizmu. wskazuje, z kolei, na pozytywny, twórczy charakter ruchu awangardowego.

Natomiast wszystkie trzy; nowatorstwo, antytradycjonalizm i prekursorstwo. uznawane są przez wielu teoretyków awangardy za podstawowe znamiona nowej sztuki. Nic można Jednak tego uznać za ustalenie ostateczne I niepodważalne. Niektóre prace na temat awangardy podkreślają jej podobieństwo do mechanizmów mody. Jej krzykliwą tymczasowość, nastawienie na szokowanie publiczności za wszelką cenę. także I za cenę Istnienia tylko efemerycznego". Efemeryczność Jako cecha awangardy nie łączy się Jednak z prekursorstwem 1 antycypacją nowych wartości. Z kolei, charakterystyczne dla niektórych prądów awangardowych (na przykład konstruktywizmu) programowe I faktyczne korzystanie z uznanych za wartościowe elementów tradycji artystycznej nie pozwala na przypisanie awangardzie en globe cechy antytradycjona-llzmu". Także i nowatorstwo, niewątpliwa, jak mogłoby się wydawać, właściwość awangardy. nie zawsze jest nowatorstwem absolutnym: niektórzy badacze wolą mówić ostrożniej o nastawieniu na nowość I o .awangardowej ucieczce do przodu*¹*. Niepewność dotycząca wartości poznawczej nic ogranicza się do wskazanych pojęć*, dotyczy ona większości terminów, za pomocą których próbuje się tworzyć pojęcie awangardy. Przypisuje się. bowiem, awangardzie destrukcyjny nihilizm, katastrofizm, agnostycyzm. rezygnację z syntez racjonalistycznych 1 irracjonalizm" - ale mówi się też. że na obszarze sztuki awangardowej nastąpiło .przesunięcie akcentu na wymowę poznawczą zrewolucjonizowanych środków artystycznych*¹*. Wskazuje się na IntelektualIzm", lecz także - na spontaniczność I skłonności metafizyczne'⁷. Przypisuje się awangardzie słabo wiążący się z nihilizmem aktywlzm. apologłę czynu oraz dynamizm I ofensywność". Podkreśla się. obok skłonności mistycznych. zainteresowanie dla zagadnień technologicznych I związane z nim nastawienie eksperymentalorskle. warszta-