SCAN0048 (3)

16 I. Programy dydaktyczne

drugie — że w przypadku braku odpowiedniości, dominują w komunikacji kryteria semantyczne, a nie formalne. Gramatykalizacja treści semantycznych jest dominującą tendencją, ale tylko tendencją, bo poza środkami formalnogramatycznymi (komunikat o przeszłości: Byłem u znajomych we Wrocławiu) język dysponuje arsenałem środków leksykalnych (Wczoraj jestem u znajomych we Wrocławiu i niespodziewanie spotykam Piotra), nie mówiąc już o kontekstowych.

Podstawy teoretyczne semantycznego ujęcia zagadnień gramatycznych formułowała dobitnie Anna Wierzbicka¹² w książce, z której jeden rodział znalazł się w PWN-owskim wyborze jej prac¹³. Semantykę z gramatyką wiążą amerykańscy kognitywiści. W podobnym duchu wypowiedziała się też prof. Renata Grzegorczykowa.

10. Opis „od góry”. Opis współczesnej polszczyzny pomyślany i komponowany odgórnie, od problemów stylu, gatunku i tekstu — do zdania, morfemu i fonemu¹⁴. Kolejność ta odpowiada układowi działów w Gramatyce współczesnego języka polskiego pod red. S. Urbańczyka (GWJP 1984-1995), układ ten został jednak ukonkretniony i zmodyfikowany. Realizację programu zaczyna omówienie wariantów (odmian i stylów) języka. Kolejno przewiduje się omówienie problematyki aktów i gatunków mowy oraz reguł budowy tekstu. Eksponowany człon stanowią zagadnienia części mowy ujmowane w aspekcie semantycznym, składniowym i morfologicznym. Dalej następuje charakterystyka składniowej organizacji wypowiedzi i zdania wiążąca składnię z fleksją i problematyką akomodacji syntaktycznej wyrazów w zdaniu. Akcent zostanie położony na funkcjonalne przekształcenia struktur składniowych (grup, zdań, całości ponadzdaniowych). Kolejno następują zagadnienia fleksyjne, słowotwórstwo; morfonologia i fonologia, prozodia i fonetyka tekstu, zdania i wyrazu. Przewiduje się zamknięcie kursu nauki o współczesnym języku polskim podsumowaniem integrującym poszczególne składniki przedmiotu na poziomie całościowo zorganizowanego tekstu i sposobów wewnętrznego przekładu np. tekstu graficznego na tekst foniczny (problemy wyboru stylu fonicznego w recytacji i mówieniu) i na odwrót: tekstu ustnego na tekst pisany, a także tekstów kodowanych w jednym stylu (gatunku mowy) na inny styl (gatunek mowy), z uwzględnieniem przekładu intersemiotycznego.

¹²    A. Wierzbicka, Semantics of Grammar, Amsterdam 1988.

¹³    Zob. Etnoskladnia i filozofia gramatyki, [w:] A. Wierzbicka, Język, umysł, kultura, 1999, s. 341-401.

¹⁴    Por. Bartmiński (red.), Pojęcie derywacji w lingwistyce, 1981.

Tematyka zajęć z przedmiotów:

(Gramatyka współczesnego języka polskiego i Tekstologia

< (pracował zespół: prof. dr hab. Jerzy Bartmiński, dr Małgorzata Brzozowska, dr Urszula Majer-Baranowska, dr Stanisława Niebrzegowska-I Im tmińska, mgr Marta Nowosad-Bakalarczyk, dr Joanna Szadura.

W iadomości wstępne

I Podstawowe opracowania: gramatyki i słowniki języka polskiego. (Urbańczyk 1991; Lewicki 1993/2001; Piotrowski 1993/2001).

¹ Język jako podstawowa wartość kultury (Miodunka 1990, Smolicz 1990, Wierzbicka 1990).

3, Język polski na tle języków słowiańskich i europejskich. Charakterystyka historyczna (rodzina) i typologiczna (liga). (Wierzbicka 1967; Bajerowa 1993/2001).

I Pojęcie normy: norma zwyczajowa i skodyfikowana. (Miodek 1993/2001, NSPP 1999).

' I 'odstawowe jednostki języka i ich hierarchia: tekst — zdanie — grupa wyrazowa — wyraz — morfem — fonem // prozodem. (EJP; EJO; Pisarek 1964; Wierzbicka 1967; Milewski 1976; Grzegorczykowa 1979; Bartmiński 1998).

Warianty języka

I Podstawowe pojęcia: wariant, odmiana, styl, rejestr stylistyczny języka. Wartości stylu i ich eksponenty (sygnały, wykładniki). (Furdal 1973; Dejna 1980; Wilkoń 1987; Bartmiński 1981, 1991, 1993a, s. 19-22).

’ Odmiana ustna i pisana języka ogólnego. Prymarny charakter odmiany ustnej. Rola konsytuacji. Mowa sytuacyjna. Odmiana pisana: dekontekstu-nlizacja i jej językowe skutki. (Ong 1982/1992, rozdz. 2, 3, 4; Marody 1987, n. 49-56; Bartmiński 1989b; Ożóg 1993/2001; Nieckula 1993/2001, Wilkoń 1987/2001; Sulima 1995).

1 Mowa a pismo. Zasady polskiej ortografii. Pisownia fonetyczna. (Kania 1982).