Scan03

30 Grzegorz Pyszczek

uniwersytecie, wojsku, stowarzyszeniu społecznym. Układ trzeci to „ma-krostruktura społeczna działająca pośrednio i we wczesnym okresie kul-turalizacji nicpostrzegalnie dla podmiotu. Od niej jednak zależą role i pozycje osób w pierwszym i drugim układzie kultury. Może ona wpływać stymulująco i restrykcyjnie na przepływ treści symbolicznych. Może wreszcie w usymbolizowanej formie - jako miasto rodzinne, naród i ojczyzna, klasa, państwo - wejść do świadomości podmiotu, już niejako rama symbolicznych procesów, ale jako ich treść. (...) Trzeci układ służy wyłącznie komunikowaniu symboli i wartości przez publikacje, reprodukcje, nuty, transmisje w środkach masowych. Komunikowanie w tym układzie realizuje się w sposób pośredni, bez osobistych kontaktów nadawcy i odbiorcy”¹.

Są to prawie te same co w Socjologii kultury sformułowania, pojawiają się jednak inne akcenty, wyraźnie widoczne w omawianiu układu trzeciego. Przybiera on postać układu dominującego nad pozostałymi, determinującego zarówno ich treść, jak i formę. W obydwu powyższych wersjach koncepcji, lokalny układ kultury można, jak sądzę, identyfikować z układem drugim. Jest on tożsamy z kontaktem bezpośrednim, ale zinstytucjonalizowanym. Układ ten funkcjonując pod silnym wpływem układu trzeciego, wpływa jednocześnie na odbiór i recepcje jego treści.

Cztery układy kultury

Źródłem obydwu powyższych klasyfikacji jest inna, mniej znana, lecz bardzo istotna dla problematyki społeczności lokalnych praca, w której Antonina Kłoskowska analizowała życic kulturalne w społeczności lokalnej. Społeczne ramy kultury² są podsumowaniem badań nad kulturą, nad jej odbiorcami, instytucjami i kanałami przekazu w ramach społeczności lokalnej. Miejscem badań był Bełchatów. W pracy tej autorka wyróżniła trzy podstawowe układy kultury, funkcjonujące w ramach społeczności lokalnej³. Ich charakterystyka, mimo podobieństw do opisanych powyżej, jest jednak nieco inna.

Układ pierwszy uznała za analogiczny do opisywanego przez Roberta Rcdfielda⁴ typu wyizolowanej od świata zewnętrznego, zamkniętej w sobie społeczności wiejskiej, posiadającej i kultywującej własną kulturę ludową. Kłoskowska pisze, iż w ramach tego układu można „znaleźć elementy o charakterze ściśle lokalnym, swoiste, dające się całkowicie zamknąć w ramach społeczności i zbliżone do typu kultury ludowej. Ich układ stanowi pierwszą warstwę kultury badanej społeczności”⁵.

Poza Redfieldowski idealny typ zamkniętej społeczności lokalnej wykracza drugi, wyróżniony przez Kłoskowską, układ kultury. Trzeba od razu zaznaczyć, iż w praktyce funkcjonowanie pierwszego i drugiego układu ściśle się ze sobą zazębia, choć pierwszy układ jest z reguły historycznie starszy. Kłoskowska pisze, iż układ drugi to

„lokalna sieć ponadlokalncj organizacji życia kulturalnego. W układzie tym wyraża się rola lokalnej społeczności jako aparatu organizacji zaspokojenia potrzeb kulturalnych, jak i jej ograniczenie i zależności od szerszego schematu stosunków globalnego społeczeństwa. (...) Instytucje te jednak nic są samowystarczalne i samorządne; stanowią fragment szerszej, ponadlokalncj sieci. Są inspirowane z zewnątrz, z zewnątrz periodycznie zasilane i z zewnątrz kontrolowane”⁶.

Układ trzeci związany jest z przynależnością mieszkańców lokalnej społeczności do szerszego, ponadlokalnego społeczeństwa typu regionalnego, narodowego, bądź też globalnego.

„Układ czynności kulturalnych, który się w niej zamyka, na terenie badanej społeczności nosi charakter czysto rcccptywny, ściśle bierny w odróżnieniu od obu poprzednich, zaś w odróżnieniu od drugiego polega on na stałym, nic zaś tylko periodycznym zasilaniu ze źródeł pozalokalnych. Mieści się tutaj zwłaszcza odbiór wszystkich treści przekazywanych przez środki masowego komunikowania, z których społeczność korzysta”⁷.

Zasadnicza różnica między tą klasyfikacją a opisanymi poprzednio zawiera się w charakterystyce układu drugiego. W Socjologii kultury jest on widziany jako forma przekazu bezpośredniego, ale sformalizowanego i zinstytucjonalizowanego, w Społecznych ramach kultury ma charakter oddziaływania lokalnego, jest jednak w tym oddziaływaniu niesamodzielny. Musi się odwoływać do wsparcia materialnego, programowego i edukacyjnego ze strony czynników pozalokalnych.

W takim sformułowaniu udaje się uchwycić pewną istotną okoliczność, natury historycznej, mającą jednak nieustannie trwające konsek-

1

   Tamże, s. 188.

2

   A. Kłoskowska, Społeczne ramy kultury, PWN, Warszawa 1972.

3

   Tamże, s. 60-61.

4

   R. Rcdficld, The Little Community, and Peasant .Society and Cul turę, Univcrsity of Chicago Press, Chicago 1962.

5

   A. Kłoskowska, Społeczne ramy kultury, s. 61.

6

   Tamże, s. 61.

7

   Tamże, s. 61.