SDC13474

22

poszczególne stadia „refrakcji" zjawiska. Odpowiedzi mogą dostarczyć dzieje każdej literatury, obfitujące w okresy intensywnego rozwoju (w Polsce literatura Złotego Wieku, potem Oświecenia, romantyzmu, XX wieku) i w lata puste, kiedy zamierają niektóre istotne działy piśmiennictwa narodowego (np. liryka w dobie późnego klasycyzmu).

Nieco inny problem teoretyczny stanowi istnienie przesłony czasowej w rozwoju (a takie i w opisie) zjawiska stylistycznego. Znane jest twierdzenie, że tekst dzieła literackiego powleka się patyną czasu, te sic starzeje, a -więc w pewnym sensie obumiera dla czytelnika, dla badacza. te spada w niepamięć, nie wchodząc więcej w obrąb świadomości kulturowej danej wspólnoty komunikatywnej. Sprawdzian starzenia się tekstu dzieła uzyskuje się dość prosto: wystarczy porównać ze sobą komentarze kolejnych wydań krytycznych jakiegoś utworu, aby zobaczyć, jak muszą z czasem powiększać swą objętość. Można też przeprowadzać w tym celu badania eksperymentalne w przekroju różnych pokoleń. Nawet popularne, szkolne wydanie Ballad i rorrxa nsóxa A. Mickiewicza, pochodzące sprzed kilkunastu lat. jut dla współczesnej młodzieży wydaje się znało obszerne, wymagając dodatkowego objaśnienia niezrozumiałych form i wyrazów. Okazuje się przy tym. te szybkość i głębokość przeobrażeń społeczno-ekonomicznych naszego społeczeństwa, zachodzących w wyniku rewolucji socjalistycznej. sprzyja zwiększaniu się przesłon czasowych, które oddalają od czytelnika tekst dzieła literackiego.

Powstawaniu tych przesłon w literaturze polskiej sprzyjały szczegól-nie przełomy między epokami: średniowieczem z jednej i renesansem, barokiem, późnym klasycyzmem z drugiej strony - oraz między kla

sycyzmem a romantyzmem, pozytywizmem i modernizmem. Ostatnie cezury wyznaczyć najtrudniej; w związku z przyspieszeniem tempa zmian naszego tycia i epokowymi wydarzeniami w XX wieku wypadnie wydzielać jeszcze dwa momenty: między modernizmem a dwudziestoleciem międzywojennym i okresem okupacji oraz po powstaniu F*olski Ludowej. W wymienionych wyżej przypadkach można by mówić o nader głębokich zmianach zbiorowej kompetencji językowej, co stwarza inne konteksty kodu języka.

Z kontekstem czasowym tekstu dzieła wiąże się najściślej kwestia „kontekstu kulturowego”, któremu współcześnie tyle miejsca poświęca się -w badaniach semio tycznych¹*. Semantyk francuski, A. J. Greimas. w jednej ze swych ostatnich prac” zwraca uwagę na obecność „rytuału"

» Kwestii tych dotyczą m. in.: praca zbiorowa pod red. M. R. Mayenowej Samiat&ka i struictura tekstu, Wrocław 1073, H. Markiewicza Literatura u> ko i et i * sc miot|/ki, [ w zbiorze:] fContefceti/ tx a u/c i o literaturze, S, 2* Ałkie u/ -skięgo O badaniu dynamiki fcultury iiterackiej, tamże; J. Trzynadlowskie-K O. J. L. ale w i c z a Ł innych.

r> pour une ftitorie du discourt po^tioue, [w:l Essais de sćmiotięue połtięuc, Parts 1«72.