skanowanie0013

88 Rozwój prenatalny i narodziny

narkotyków towarzyszą często inne niebezpieczne czynniki, jak stres, brak wsparcia społecznego, ubóstwo czy niewystarczająca opieka medyczna (Johnson, Nus-baum, Bejarano, Rosen, 1999). Niewątpliwie jednak rozmaite substancje chemiczne wpływają na rozwój dziecka niezależnie od innych zmiennych.

Palenie tytoniu Korelacja pomiędzy paleniem tytoniu w okresie ciąży a masą urodzeniową dziecka jest dobrze udokumentowana przez badaczy. Dzieci kobiet palących są po urodzeniu średnio o około ćwierć kilograma lżejsze niż dzieci matek niepalących (Foum, Ducie, Seguin, 1999; Mohsin, Wong, Bauman, Bai, 2003). Narażenie na działanie tytoniu w życiu płodowym może mieć także długotrwały wpływ na rozwój dziecka. Z niektórych badań wynika, że u dzieci matek palących w czasie ciąży występują częściej trudności w nauce i zachowania antyspołeczne (Fer-gusson, Horwood, Lynskey, 1993; Tomblin, Smith, Zhang, 1997; Visscher, Feder, Burns, Brady, Bray, 2003). Co więcej, u dzieci matek, które paliły w czasie ciąży, częściej niż u innych uczniów rozpoznaje się zaburzenia uwagi z nadaklywnością (Linnct i in., 2003; Thapar i in., 2003).

Spożywanie alkoholu Wobec coraz liczniejszych dowodów niszczącego działania alkoholu na płód najbezpieczniejszą strategią ciężarnej jest całkowita abstynencja. Stwierdzono na przykład, że sześciolatki, które w życiu płodowym były narażone na wpływ alkoholu, są niższe od swoich rówieśników niemających styczności z tą substancją (Cornelius, Goldschmidt, Day, Larkby, 2002). Badania wykazują nawet, że alkohol szkodzi komórce jajowej jeszcze przed owulacją lub podczas przemieszczania się jajowodem do macicy. Tak samo zygota może zostać uszkodzona przez alkohol, zanim zagnieździ się w wyściółce macicy (Kaufman, 1997).

Matkom, które nadużywają alkoholu, grozi duże niebezpieczeństwo urodzenia dziecka z płodowym zespołem alkoholowym (FAS). Dzieci alkoholi-czek są na ogół mniejsze i mają mniejszą objętość mózgu. Często występują u nich wady serca i niedosłuch. Ich twarze mają charakterystyczne rysy z nieco spłaszczonym nosem i zazwyczaj uderzająco dużą odległością pomiędzy nosem a ustami (Church, Eldis, Blakley, Bawię, 1997; Ornoy, 2002). Ludzie urodzeni z zespołem FAS jako dzieci, nastolatki i dorośli cechują się niskim wzrostem i małą głową. W testach inteligencji uzyskują wyniki wskazujące na lekkie upośledzenie umysłowe. W Stanach Zjednoczonych FAS należy do najczęstszych przyczyn opóźnienia w rozwoju, według niektórych badań wyprzedza nawet zespół Downa (Streissguth i in., 1991). Dzieci z płodowym zespołem alkoholowym nawet gdy nie są upośledzone umysłowo, często mają trudności w nauce i sprawiają kłopoty wychowawcze (Matt-son, Riley, 1999; Mattson, Riley, Gramling, Delis, Jones, 1998; Meyer, 1998; Uecker, Nadel, 1996). Problemy te trwają niekiedy również w wieku młodzieńczym i dorosłym (Kerns, Don, Mateer, Streissguth, 1997; Olson, Feldman, Streissguth, Sampson, Bookstein, 1998; Ornoy, 2002).

Marihuana i heroina Wiele ciężarnych kobiet na całym świecie zażywa rozmaite narkotyki, najczęściej marihuanę. U niemowląt, których matki paliły w ciąży marihuanę dwa razy w tygodniu, można zaobserwować drżenie i zaburzenia snu. W pierwszych dwóch tygodniach życia dzieci te wydają się bardzo mało zainteresowane swoim otoczeniem (Brockington, 1996). Sześciolatki, które w okresie prenatalnym zetknęły się z marihuaną, są niższe od przeciętnych rówieśników, których matki nie zażywały tego narkotyku, będąc w ciąży (Cornelius, Goldschmidt, Day, Larkby, 2002).

Zarówno heroina, jak i methadon, środek stosowany w leczeniu uzależnienia od heroiny, mogą spowodować poronienie, przedwczesny poród lub śmierć niemowlęcia (Brockington, 1996). Spośród dzieci matek uzależnionych od heroiny lub metha-donu 60-80 procent rodzi się z uzależnieniem od tych substancji. Charakterystyczny dla uzależnionych niemowląt jest piskliwy plącz. Cierpią one również na objawy odwykowe: nadpobudliwość, niekontrolowane drżenie, wymioty, drgawki i zaburzenia snu. Objawy te mogą się utrzymywać przez cztery miesiące.

Stopień oddziaływania heroiny na rozwój dziecka zależy od jakości środowiska, w którym dziecko dorasta. Jeżeli matki trwają w uzależnieniu, to dzieci zazwyczaj rozwijają się gorzej niż wtedy, gdy matka zrywa z nałogiem albo oddaje dziecko na wychowanie krewnym lub rodzinie zastępczej (Schuler, Nair, Black, 2002). W dobrych warunkach większość dwulatków, które urodziły się z uzależnieniem od heroiny lub methadonu, rozwija się normalnie.

Kokaina Zażywanie kokainy w okresie ciąży zarówno w formie proszku, jak i postaci wziewnej powoduje u dzieci różnego rodzaju zaburzenia rozwojowe (Chatios, 1997; Ornoy, 2002). Ponieważ większość kobiet, które w czasie ciąży zażywają kokainę, żyje w ubóstwie i sięga po różne inne narkotyki, trudno oddzielić skutki kokainy od konsekwencji ubóstwa lub innych szkodliwych substancji. Niektóre badania wskazują, że sama kokaina nie ma długotrwałego wpływu na rozwój poznawczy i społeczny (Kilbridge, Castor, Hoffman, Fuger, 2000; Phelps, Wałlace, Bontrager, 1997; Richardson, Conroy, Day, 1996). Są jednak również dowody, że kontakt z heroiną w okresie prenatalnym, zwłaszcza gdy matki zażywają ten narkotyk kilka razy w tygodniu, powoduje u niemowląt wielorakie zaburzenia rozwojowe (Brown, Bakeman, Coles, Scxson, Dcini, 1998; Madison, Johnson, Scikcl, Arnold, Schulthcis, 1998; Maycs, Cicchclli, Acharyya, Zliang, 2003; Schulcr, Nair, 1999). Z jeszcze innych badań wynika, że zaburzenia u dzieci narażonych na działanie heroiny wydają się nieznaczne, gdy dokonuje się indywidualnej oceny w warunkach laboratoryjnych. Nieprawidłowości stają się jednak bardziej widoczne w złożonym środowisku, jak klasa szkolna (Bctancourt i in., 1999).

Zróżnicowane spostrzeżenia dotyczące działania heroiny w okresie prenatalnym oznaczają najprawdopodobniej, że substancja ta wchodzi w interakcje z innymi czynnikami środowiska i powoduje złożone konsekwencje. Na przykład niemowlęta, które w życiu płodowym zetknęły się z kokainą, lecz znajdują się pod dobrą opieką, a ich matki zaprzestały używania narkotyków, rzadziej doświadczają zaburzeń w porównaniu z tymi, które mają gorszą opiekę i są wychowywane przez matki nadal zażywające narkotyki. Zaleca się w związku z tym ścisłą kontrolę nad rozwojem dzieci narażonych na działanie kokainy oraz dostosowywanie interwencji do warunków życia i indywidualnych cech każdego z nich (Kilbride i in., 2000).

Inne czynniki oddziałujące na rozwój prenatalny ze strony matki

Na rozwój prenatalny wpływa także sposób odżywiania matki, jej wiek oraz zdrowie fizyczne i psychiczne.

Odżywianie Do prawidłowego rozwoju w okresie prenatalnym są niezbędnie potrzebne pewne składniki, na przykład kwas foliowy — witamina B zawarta w fa-